医者であったが、博物学にもそうとうな興味をもち、またラテン語はもちろんギリシア語にも堪能であった。アルチャート『エンブレム』につけた注釈の量は、Ｂ５版大のページに細かな活字でびっしり800ページ近くついている。最初から最後までこの注をきちんと読み終えた人は、この400年間に数えるほどではないだろうか。ただし誤解してはいけないのは、ミノールの注は先行する『エンブレム』の版につけられた注をそのまま採用（現代用語では「盗用」）し、注のすべてがミノールによるものではないことである。
　

書誌事項
著者名	Andrea Aiciatus
書名	Emblemata v. cl. Andreae Aiciati cu Imaginibus plerisque restitutis ad mentem Auctoris / Adiecta compendiosa explieatione Claudij Minois Diuionensis, et notulis extemporarijs Laurentij Pignorij Patauini
出版・頒布事項	Patauij : apud Pet. Paulum Tozzium , 1618
形態事項	[48], 374, 275-283 [i.e. 375-383], [3] p. : ill. ; 16 cm. (8vo)
注記
学術情報	BA55867361
本文言語コード	ラテン語

エンブレム　電子テキスト一覧

クロード・ミノール『シンボルについての原理』
（1618年）

アンドレア・アルチャート『エンブレム』につけられた、エンブレムについての概説。概説では、この本を読むときの哲学的な背景（エジプト神刻文字の発見、ピタゴラス思想）とその基本的知識（紋章、寸詩）を提供する。
タイトルをすべて訳せば、次のような長いものとなる。
『シンボルについての原理。その系譜と様式の根拠。シンボルは[個人の]標章（イーンシーグネ）あるいは一族の紋章（アルマ）と一般にはよばれている。そしてエンブレムについての原理』
この題からわかることは、ミノールの分類では、シンボル＝標章＋紋章であり、エンブレムはそれとは別な枠でくくるべきものであった。
もっとも当時の分類がいまの私たちが生物の分類で思い浮かべるような、樹木上の分類ではなかった（フーコー『言葉と物』）。シンボルとエンブレムは同じものを異なった相でみたときの名称と考えたほうがよい。

　作家　クロード・ミノール

作品　『シンボルについての原理』　

アンドレア・アルチャート『エンブレム』につけられた、エンブレムについての概説。

概説では、この本を読むときの哲学的な背景（エジプト神刻文字の発見、ピタゴラス思想）とその基本的知識（紋章、寸詩）を提供する。

タイトルをすべて訳せば、次のような長いものとなる。

『シンボルについての原理。その系章と様式の根拠。シンボルは標章（イーンシーグネ）あるいは一族の紋章（アルマ）と一般にはよばれている。そしてエンブレムについての原理』

この題からわかることは、ミノールの分類では、シンボル＝標章＋紋章であり、エンブレムはそれとは別な枠でくくるべきものであった。

もっとも当時の分類がいまの私たちが生物の分類で思い浮かべるような、樹木上の分類ではなかった（フーコー『言葉と物』）。シンボルとエンブレムは同じものを異なった相でみたときの名称と考えたほうがよい。

電子テキスト本文へ

なお、この概説のラテン語簡約版は、ニコラウス・レウスネル『黄金級エンブレムを集めた特異の書』のエンブレム集の序文にものっている。

その13章の見出しとその章内の小見出しは次のようになっている。
1 諸シンボルはどのようにして最初に考案されたか
エジプト人とカルデア人[カルデアはバビロニアからアラビア砂漠全土をさす]が、最初の考案者

2 シンボルとは何か
ギリシア人による定義　　形像　　戦争での旗印　　出資した金　　婚姻指輪　　なんらかのしるし

3 エジプトのシンボルについて
シンボルはどうやって考案されたか　　アレクサンドリアのクレメンスが述べたシンボル論　　プルタルコス[が述べたシンボル論]　　神のシンボル　　王勺（おうしゃく）についた眼　　シンボルの記録者

4 ピタゴラスがいうシンボルについて。またその付言
ピタゴラスへの賞賛

5 系章の慣習はどのようにして始まったのか
戦争指導者たちのさまざまな標章　　門の側柱はかつて戦利品で飾られていた　　最初に国紋として用いられた鷲　　支配者たちには[紋にたいして]かつてどれほどの愛着があったか　　支配者たちのそれぞれのメダル刻印アレクサンダー大王のシンボル　アウグストゥス[(前63-後14) 初代ローマ帝国皇帝]のシンボル　マイケーナス[(?-前8)文学の庇護者]　[1世紀のローマ皇帝]ウェスパシアーヌスのシンボル　いくつかの国家の標章　カール5世[神聖ローマ帝国皇帝 (1519-56)]　ガリア王ロドイクス12世　フランソワ1世[(1494-1547)]のサラマンダー　アンリ2世[(1519-59) カトリーヌ･ド･メディシスの夫]　シャルル9世[(1550-74) アンリ2世とカトリーヌ・ド・メディシスの次男]　アンリ3世[(1551-89) アンリ2世の3男]　アンリ4世[(1553-1610)ブルボン家初代フランス王]　その同じ人への賞賛　カトリーヌ･ド･メディシス[ (1519-89) ]　アンナス・モモランキウス
枢機卿ボルボイウス　枢機卿カルロス・ロサレーヌス　枢機卿フランキセウス・トゥルノニウス　枢機卿クリストフォロス・マルキウス　アラゴンのアルフォンソ王　フランチェスコ・スフォルツァ　ロレンツォ・メディチ[(1449-92)　フィレンツェの事実上の君主]　プロスペルス・コルムナ　ガリア[フランスと北部イタリア]の諸王の昔の標章　イギリスの諸王の系章

6 諸シンボルの三種類
三様のシンボル　歴史　自然　倫理

7 系章、創像、あるいは標章、シンボルにおける相互の違い
すべての系章はシンボルに対応しているのであって、その逆ではない　　創像という手法　　古代世界の創像とはどんなものか　　これらにとって代わる国民の紋章

8 シンボルにおいてみられるべき事柄[シンボルであるための条件]
シンボルは理解しにくいものでなくてはならない　　短くかつ荘重でなくてはならない　　格言に似ていなくてはならない

9 シンボルを創案あるいは考案するためのやり方
シンボルを創案にあたって考慮すべき五箇条　　（(1) 魂と肉体がただしく類似していること　(2) 闇につつまれあいまいであること　(3) それなりの知性があれば容易に見通し判断できること　(4) 人間の姿をけっして描かないこと　(5) 高貴な人にはある意味をもち、一般にはけっしてわからないようにすべきであること

10 出版者たちのシンボルについて諸例
[イタリアの出版者]アルドゥス・マルティヌスのシンボル　セバスティアヌス・グリフィウス　フロベニウス　イオアンウス・オポリーヌス　[フランスの出版者]ロベルトゥス・ステファーヌス　シモーヌス・コリーナエウス　アンドレア・ウェケリウス　フェデリクス・モーレッリウス　セバスティアヌス・ニウェリウス　イアコブス・プテアヌス　ニコラウス・ケネリウス　クリストフォルス・プランティーヌス　アエギディウス・ベイシウス　[ドイツの出版者]イオハンヌス・リケェリウス　ステファヌス・タフェトゥス

11 神秘(アエニグマ)とつづり換え（アナグラマティスモー）について
エンブレムと神秘[アエニグマ]とはことなっている　　顕示するためのつづり換え（アナグラマティスモー）製作者

12 エンブレムについて
エンブレムと神秘[アエニグマ]との違い　エンブレムと寸言との違い　格言とエンブレムとの違い

13 エンブレムとはなにか、どうしてエンブレムとよばれるのか、どうしてとくにその名がついているのか、どうやって作るとエンブレムと認められるのか
エンブレムとはなにか

SYNTAGMA

DE SYMBOLIS,

STEMMATVM ET SCHEMATVM

RATIONE, QVAE INSIGNIA SEV

Arma gentilitia, vulgo nominantur.

Deque Emblematis.

DE SYMBOLIS & rerum notis nonnulla plerique scripserunt reorum tamen nemo est adhuc, quod sciam, qui eam rationem & argumentum sit accurata disputatione persecutus. Id vt prestare quodammodo possim, quod videam eas partes hoc loco mihi demandatas, de inuentione symbolorum, eorumque vsu & fine quaedam, si non accurate, at certe breuiter dicenda mihi videntur, ne subinde cogaranxie repetere quae semel dixisse satis erit.

Qua fuerit inuentio prima symbolorum.

COMPERTVM quidem nobis est vel sola coniectra, primos illos homines, sed potissimum Aegyptios & Chaldaeos, qui in schola Memphitica philosophati sunt, imo ante expressam notarum aut characterum inuetionem & scripturae vsum, reperisse symbola quaedam rudia, vt animalium, vel siderum, vel rerum aliarum, quae ?eroglufik£, id est, sculpturas sacras appellarunt: quod primum ab his factum esse constat, ne ab imperita multitudine mysteria & arcana sapientiae, quam colebant puris animis ac manibus, facile profanarentur, sed ab ijs duntaxat intelligerentur, qui sacris ijsdem initiati essent. Quarum rerum initia prima fuisse admodum rudia & simplicia nemo ambigit, qualia solent esse rerum pene omniu principia, quae a rebus minimis orta randem progressum ampliorem, & certe maiorem consequantur. Quod nobis planum esse poterit, si eam inuentionem, quam Aegyptijs & Chaldaeis acceptam tribuimus, conferamus cum ornatu, & accurata expolitione, quam huic praeclarae inuentio ni Graeci adiecerunt, tanta profecto cum venustate & apparatu, vt posteriores Graecorum cogitationes prioribus his, & ferme incultis Aegyptiorum signis praeferre non dubitemus. Eo enim factum esse crediderum, quod etiam inuento scripturae vsu a curiosis quibusque ingenijs, sed maxime Philologis, Imperatoribus, Ducibus, & alijs etiam, quibus politior quaedam literarum cognitio, rerumque meliorum elegans & culta natura placuit, anctus sit & asseruatus non sine literarum politiorum ornatu, is ?eroglufik£en vsus. Ad quam Philologiae partem quodam modo hoc Syntagmate declarandam (non enum mei pudoris est magnum quidpiam de me polliceri, quicquid sit, velim studiosi aequi consulant: nam alijs fortasse trado lampada, qui perficient quod hic a me inchoatum potius quam perfectum) singamus primum nobis aliquem ordinem familiarem, vt eruditos homines,& maxime rerum antiquarum studiosos hac qua licunque, sed tamen familiari commentatione iunenius.

Quid SYMBOLVM, & quotuplex sit huius vocu acceptio.

SYMBOLVM ita Graeci definiunt: symbolu sUmbologn ?j?n ?x ?j?n 1m\j sumb£lein ka? gninaj est id, quo aliquid coniectamus & cognoscimus. Vocabuli huius multae significationes ocurrunt, ex quibus hae sunt in primis.

Symbolu accipi vulgare est pro signo, symbolu quod epistolae, vel vasi, aut dolio, aut caeteris generis vasis in primum ne [XLV] resi a quibus minime oporteat: idque nos vulgari lingua Marqua nominamus.

Deinde pro bellico signo, quam Tesseram vocant, Gallis Mot du guet. Nempe vox haec Symbolum, pro belli signo seu tessera, quae datur militibus pugnaturis, quod in bellis ciuilibus olim etiam solem ne habitum: quibus quoniam & armorum habitus par, & sonus idem vocis, & mos vnus, atque eadem bellandi instituta, ne qua doli subreptio fiat, symbola dux quisque suis militibus distincta dat, vt si forte quis piam occurrerit, de quo dubitetur, symbolum edat, & ita si sit hostis vel socius facile agnoscatur. Quare temporibus motuum civilium, & seditionum in testinatum, C. Marij symbolum fuit, Lar Deus; L. Syllae, Apollo Delphicus; C. Iulij Caesails, Venus genitris. In vigilijs etiam castrensibus symbola id genus dari consueuerunt, vt Palma, Virtus, Victoria. Quae tamen praecepta ex vsu disciplinae militaris quotidie variari debent, ne hinc detur hostibus occasio insidiaudi, & exploratores impune versentur.

Tertio idem sonat ac collatio vel pecunia, qua plures in vnum conferunt ad epulas & conuiuia celebranda: quo sensu pleriqi viri eruditi etiam symbolum, & symbolam, vsurpant neutro & foeminino generibus, & quibusdam rationibus comfirmant, Symbolam dedi, apud Terentium, non Symbolum dedi, esse legendum.

Quarto, Symbolum nuptiarum annulum significat.

Quinto, coniecturam seu indicium, quo praenoscimus aliquid, vel coijcimus, vel obseruatione dignum putamus, quo sensu ad res varias transferri testanter auctorum monimenta.

Secto, pro Principis numismate sumitur.

Septimo, pro argumento, sue etymo, seu denique vaticinio aut nota quadam, qua quidpiam occultatur, sed tamen doctis auribus intelligendum proponitur quo sensu postremo nos Symbolum ad Emblematis naturam accommodamus, & veluti ad finem nostru huius Symtagmatis explanare conamur.

De Symbolu Aegyptiacu.

OBSERVAMVS itaque a sapientibus Aegiptijs symbola primum fuisse vfu spata illa, quae …eroglufik£ nuncupabant, quibus suam raram illam quidem & reconditam sapientiam solis ijs agnitam esse volebant, qui ea se dignos praestarent. Ab ea enum consulto & prudenter hisce ingeniosis & eruditis symbolis, vti iam admonui, profanum vulgus arcebant: eoque modo arcana illa doctrinae reuera primae & arduae, castis beneque rotundis auribus, & praeparatis animis excipi volebant. Infignis est apud Clementem Alexandrinum locus j. Strom. quo loco ait, Aegyptios & Hebraeos symbolis usos fuisse reconditis, vt sapientiae diuinae eos participes efficerent, qui rebus sacris initiati essent. Addit etiam nefas existimatum Platoni, eum, qui minime purus esset, ad purum quid piam attrectandum accedere: quam ab causam sacra vaticinia aenigmatis reddita olim fuis se constat, nec vera mysteria ostendi iis solita, qui temere & impudenter accederent, sed qui primum purgati essent, seseque diligenter praepararent. Obseruat idem, eos, qui ab Aegyptiis docerentur, primum arripuisse viam & rationem, quae vocabatur ?pisolografik≫, id est, ad epistolas seribendas comparata methodus: alteram, qua sacerdotes vtebantur, id est, …erogrammat?j terriam & postremam ?eroglufikon nominabant, id est, sacram quandam sculpturam vel eaelaturam: ex quibus maxime celebris fuit ea, quae sumbolik? dicebatur. Longior essem, si exempla Clementis vsurpatem, quae eadem pene sunt apud Orum Niliacum. Sed vnum id duntaxat. Omnes quotquot vetustis temporibus de rebus diuinis aliquid scriptis mandarunt, tam Barbari, quam Graeci, rerum principia occulta esse voluerunt, & ipsum verum (to£lhq…j) aenigmatis, signis, symbolis, & allegoricis quibusdam figuris tra diderunt. Eadem fuere celebrata illa Graedorum oracula: quae causa est cur Apollo Pythius cognomen lox…aj habuerit, eo quod obscure ac oblique responderet. Cum Clemente illo polyhistore vna coniungam Plutarchum, qui disputatione per… Isidoj ka… O’s…ridoj idem omnino docet, interque alia ostendit, hoc veterum Aegyptiorum institutum fuisse, vt abijs legerentur reges, velex ordine sacerdotum, aut eorum, qui militiae nomen darent: eo quod illi ob fortitudinem, hi vero ob [XLVI] sapientiam magni ac celebres haberentur. Si quis ex bellicosis rex crearetur, statim se sacerdotibus erudiendum dabat, idemque sapientiae particeps efficiebatur, eius in quam sapientiae quae fabulis pleraque occultabat, & obscuro quodam verborum inuo lucto complectebatur. Haec eius verba: Perseus. Quod certe ipsi notant, cum Sphinges ad templorum limina locant: innuunt enim eam, quam de rebus sacris doctrinam profitentur, ea sapientia constare, quae obscura sit, & inuolucris quibusdam lateatide qua re vide Emblema 188.

Certe antiqua illa Pythatorae symbola huius Philisophiae vsum non minimum praebuere; quae cum a Tyrrhenijs (apud quos fuit educatus, teste Plutarcho) aut ab Aegyptijs, vt relatum est ab Iamblicho nobili Philosopho, accepisset, ita excoluit, vt magnam suae doctrinae partem hisce mysterijs occlusam esse voluerit. Tradit enim idem Iamblichus, eos olim designasse per nauis gubernatorem, supremum Deum, primum motorem, & primam illa causam rerum omnium; vt ostenderent omnia Dei prouidentia curaque admimstrari: vt per mundi lutum, materiam aptam ad generandum, ipsumque corpus intelligi volebant. Atqui & interdum non alio symbolo Deum designabant, quam oculo depicto, cui & baculum seu sceptrum substituebant: quandoquidem Deus vnus est, qui omnia videat, & penes quem sit prae cellens & regia dignitas. Nonnulli tamen stantem baculum ad aliud referunt, nempe ad naturam diuinam \fqarton ka… ¢k…nhton, id est, mutationi minime obnoxiam, & quae nunquam labefactari aut imminui vllo vnquam pacto possit.

Hanc Aegyptiorum Philosophia Chaeremon complexus est, vt & Orus Apollo Niliacus; auxit Pythagoras, illustrarunt excellentes quidam Philosophi, & scriptores nobiles, Athenaeus, Clemens & Cyrillus Alexandrini, Pausanias, Porphyrius. Plinius, Apuleius, Plutarchus: quamque nostra aetate pene intermortuam magno labore ac industria, imo vero admirabili peneque diuino ingenio excitauit, suisque perfecit numeris Pierius Valerianus, magnis illis Hieroglyphicon Commentarijs Cuius primae sapientiae vsum, ne id dissimulare videar, retinuerunt multo ante Pythagoram Moses, Salomon, alijque Hebraeorum sapientes. Sunt & qui de Chaldaeorum symbolis ex Pselli commentarijs quibus magica oracula seu Chaldaca Zoroastres exequitur, nonnulla posteris reliquerunt. Sic enim in figura plantarum, florum, animalium, stellarum, rerumque aliarum pleraque inuoluebant, vt minime putem commodius sapientiae veterum quasdam reliquias ad nostra vsque tempora transmitti potuisse. Id vero si quis velit ostensum esse aliqua exemplorum farragine, statim colliget, pro fertilitatis symbolo Papauer vsurpatum, Cupressum pro morte, Oliuam signum pacis, Laurum & Hederam ingenij semper virentis, Malum cosoneum connubij noram iisdem habitam fuisse, vt Satyrum vel Capram libidinis. Leonem terroris, itacundiae, dominatus. Solem anni Lunam mensis, & caetera alia longe multa, quae immenso labore parique doctrina idem Pierius executus est.

De Pythagore symbolis obiter quadam.

VERVM quia de Pythagorae symbolis meminimus, placet quaedam huc adiicere, quae ad id argumenti genus fortasse conducant, quodcumque rerum antiquarum studiosi non auersentur. Fuit vnus ille Pythagoras, primus modestiae magister, & qui prior f?losOfe maluit, quam sOfe nomem sibi tribui, & qui ad sobrietatem, primum sapientiae omnis humanae fundamentum, sui saeculi homines reuocauit. Cuius Doctoris sane praestantis & omnium indicio magni, sententiae praeclarae, quae symbola vulgato verbo dicuntur, notis expressa sub obscuris, placet obiter enarrare, & aliquo interpretationis lumine insignite.

Prius illud occurtit, NE DEGVSTARIS EX IIS QVIBVS EST NIGRA CAVDA.] m? g ?uesqa? lan?rwn, Melanuros ne gustato: sic enim malumus cum Gytaldo reddi: non vt Ficinns & Guarinus Veronensis, qui non aduertebant Melanuros esse ex genere piscium, quod postremo Erasmus ex Plinio meminit. Simile fuit aenigma Antiphanis Comici, a Melanuro & Mugile cauendum. Monetitaque scienter Pythagoras animal nigra [XLVII] cauda non esse attingendum: innuens, esse declinandum vitium, cui succedat mentis nigredo, & voluntatis conflictatio molesta; si quidem vitii facilitatem vitae mox miserabilis consequitur difficultas. Apud Latinos atrum nigrumque pro malo & improbo accipi, aliis locis dicetur commodius. Sunt ergo Melanuri, dolosi, fraudulenti; insidiatores, ii denique omnes, qui aliud in ore promptum habent, aliud in pectore celant; sicuti etiam fallaces, praest giatores, quique calumniis rem suam agunt aliorum dispendio, etiamque interdum exitio. Suidas, & alii quidam a Melanuro abstinendum esse censuisse Pythagoram scribit, causamque reddit occultiotem, de qua hic nihil attinet dicere. Obseruandum adhaec, non bene ab Erasmo sepiam poni pro melanuto; est enim non recte secutus interpretem Laercli: vt etiam in prouerbio, Sequitur Perca Melanurum.

Stateram ne transilias. m? zugOn Oper ba…nein Sat erit semel admonuisse, vnius & eiusdem symboli, vt adagii sententiam esse prima quidem fronte generalem, quae tamen ad varios vsus & significatus traduci possit. Cyrillus Alexandrinus, Stateram, inquit, ne transilito, hoc est, auarus ne esto. Item & Athenaeus, qui hoc symbolo pleo nex…an, auaritiam fugiendam esse censet, & aequalitatem sectandam. Sunt tamen qui praecipi putent studiis in omnibus moderationem & temperamentum adhibendum: alii simpliciter ad pondera & mensuras referunt, quae instae debent esse: nos de omni potius aequitate intelligi, vt fit hoc tanquam ad reges principesq; monitum generale, vt etiam iudices prouinciarum, aliosque omnes, qui rem publicam administrant, vt legum seruata auctoritate se gerant, populosque sibi commissos iuste & legitime in officio contineaut. Nota est Iustitiae pulcra descriptio ex Carneadis libr. per… kal? ka… 1don?j apud Gell. 14: & Ciceronis verba illa magnifica ex oratione pro Cluentio: Legum ministri magistratus: legum interpretes iudices: legum denique idcirco omnes serui sumus, vt liberi esse possimus [Perseus]. Sed propius est veterum emblema, qui Iustitia & Nemesim ita pingebant, vt stateram manu altera, & gladium altera ostentaret: nimirum vt indicarent duo praestantissima Iustitiae munia, vnum quidem positum in facultate suum enique tribuen dique alterum vero in puniendis facinorosis. Exempla eorum qui stateram transilierint possem adducere Imperatorum turpium, & eorum, qui non principes, sed pestes suae rei publicae fuere, vt Neronism, Domitiani, Heliogabali, Caracallae, Cambysis, aliorumque nimis multorum; sed haec satis. Interea fuisse viros eruditos cum Lilio Gregorio, qui ex vno hoc symbolo duo fecerint, Graeca deceptos lectione, in qua modo iugum, modo stateram, legimus. Nam apud Plutarchum Symposiaco ita enunciatur, m? s£ron Operba…nein quo loco s£ron quidam pro zurOn positum crediderunt. Sed ne multa; s£roj, vt Iulius Pollux explicat, est instrumentum, quo pauimenta & areae verruntur, a verbo s£…rw, sari Itaque vertendum fuit, Scopas non transiliendum: hoc est, ne simus ad iracundiam proni, neve leui de causa a ratione abducamur. Ita in carminibus aureis Pythagorae praecipitur, ob leue erratum aliquod amico non esse succensendum. [Perseus] & quae multa per? metriOthtoj ab aliis disputantur.

Choenici ne insideas.] co…niki m? ?pika q…bw Choenicem Clearchus hemerotrophum nuncupat, id est, diurnuni cibum, & demensum, quod in dies alicui impenditur: a recentioribus Latinis Sportula & Salarium. Rhemnius Fannius, aliique nonnulli, choenicem mensuram aiunt esse quaterni sextarii:

Qui quarter assumptus fit Graio nomine Chanix.

Picus Mirandulanus in quadam oratione sic exposuit, vt omnia nos anima rationalis metientes, ad mensuram & regulam cuncta dirigamus. ait enim: Praecipit Pythagoras, ne super modium sedeamus, id est, rationalem partem, qua anima cuncta metitur & examinat, ne otiosa desidia remittentes amittamus, sed rationis exercitatione ac regula & dirigamus assidue, & excitemus. Haec ille. Itaque misero otio vita traducenda non est, sed id penitus excutiamus. Recte Plautinus ille senex: Adolescens cum sis, & cum est sanguis integer, rei tua quarenda conuenit operam dare. Itemque Nimis homo nihili est quipiger est, nimisque id genus odi ego male. Vigilare decet hominem, qui vult [XLVIII] sua tempore conficere negotia: qui dormit libenter, sine lucro & cuin malo comest. Monet itaque ne simus 1merObioi, sed exemplo formicae futuris prospiciamus. Vide Emblema 82. Coelium Rhodig. lib. 16. variat. lect cap.17.

Ne cuiuis dextram inieceris.] m? pant? smb£llein doxi£n. Edocemur id noto versiculo:

Nec cito desisto, nec temere incipio.

Caeterum porrigere, & dare dextram, est supperias opemque ferre; dare manus, victum se fateri; manum inijcere, vim inferre; manus addere, deridere. Monet autem, ne temere quemlibet in familiaritatem admittas, sed deligas quem diligas: quod conuenit cum Solonis apophthegmate a Lacrtio ex Apollodoro relato. Amicos ne cito pares, quos aurem paraueris, ne reijce. Apud priscos si quid firmum & illibatum esse vellent, id dextra sauciebant, vt tradit Aurel. Probus. Accipiebant item dextram pro parte feliciore, religisiore & sanctiore; & dextrum pro felici & pro spero, vt Nonius retulit. Multus essem, & forte nimius, si huc locos congererem de dextra porrecta, pro fidei sacramento: ad alia itaque veniendum. Vide, si placet, Emblemata 9.&39.

Arctum annulum ne gestato.] m? eor?n senOn saktUlion. Idem & Plutarchus. Flamines etiam Diales apud Romanos ea ratione vtebantur peruio & casso annulo. Plautinum illud symbolo huic quadrat, Libera sunt adis, liber sum ego, libere me vti volo. Adeo libertas res est inaestimabilis, vt censent iuris auctores. Sane annulum pro hieroglyphico poni seruitutis, qualis est maritalis, constat ex veteribus. Nam etiam quantum etymo nominis annuli colligimus, deducitur ab AN, particula, quae circum significat, ideoque compedum vel manicarum ceu vinculum annulus notam habet. Ex hoc ergo Pythagorei videntur monuisse cauendum, ne nos in eam seruitutem coniiciamus, quae dura sit & incommoda, qualis est connubii societas & quasi colligatio, duris implicita molestiis, solicitudinum morsibus, & quasi laqueis, a quibus nos expedirem imme possumus, postquam volentes iugum trahere coepimus.

Ignem ne gladio fodito. pUr sid≫rJ mh skaleUein. Porphyrius ignem symbolum esse dicit naturae, eamque ob rem in templis asseruati, capitaleque fuisse, si sacerdotes ignem ipsum extingui passi essent: quo pacto apud Romanos, virgines Vestales, & apud Persas igni praeficiebantur: qua de re alii, & Clemens non parum multa. Symbolum igitur ita placet explicare, diuinam naturam, hoc est, Deum immortalem, non gladio impetendum, hoc est, linguae acumine & maledicentia. Plerique hoc significari dicunt, potentiorum iram non esse dictis lacessendam; quod id non nisi communi, aut certe multorum periculo fieri possit. Etenim periculosum est in eum scribere, qui possit proscribere. Ex quo quidam cum duceretur ad regem Antigonum, reus flagitii capitalis, qui ducebant, hominem bono esse animo monebant, futurum enim vt solueretur, cum ad regis oculos perueniret: At, inquit ille, Cyclopi me crudum vultis apponere ? alludebat ad regem luscum. Quod cum regi delatum esset, hominem iussit interfici. Ita in suam perniciem miser ille gladio ignem fodicauit. Quod de principibus dictum est, idem de aliis omnibus dici potest, neminem scilicet vel dicto vel facto laedendum, aut prouocandum, quod iracundiam excitet. Nam & sapienter accepimus a Solomone, moderatus sermo frangit iracundum animum, at durus furorem arcessit. Et hoc quidem symbolum vnum ex iis est, quae Andocidae Pythagoreo a Graecis scriptoribus, non Pythagorae ipsi ascribuntur. Politianus aliter legit, par sid≫iJ m? skal?uein. ignem ferro ne fodicato. Alii par mala…rv m? skal?uein ignem gladio ne scalpito. Scio & alios esse prouet bii sensus,ex quibus quidam ita obscoene concepti,vt pudeat dicere: quod ad morum cultum, vel honestam doctrinam facit, magis placet. & iis finibus nostra studia terminantur.

Cor ne edito. m? ?sq…ein t?n kasd…an. Cicero de Bellesophonte, vertit ex Homero:

Ipse suum cor edens campis errabat Aleis. Et Phocylides, apud ignem sedentem cor frustra non minuendu, pracepit hoc versu: m? d? m£thn ?p… par kaiq…daj minUqhd f…lon Aroj.

Recte quidem: nam praeterquam quod tristitiarum moles, & curarum edacium onus aduersam valetudinem & corpori infestam adducit, nec cogitationum quoque studiis [XLIX] liberum permittit esse animum. Non est igitur cor edendum, si simul & sapere & valere cupimus. Sunt etiam qui hoc symbolo vsum Pythagoram fuisse asseuerant, quod cordis caro comesa, suapte natura non facile concoquatur. Ex Cyrillo didicimus, cor supra craticulam impositum, prunis & igne supposito, apud Aegyptios significare iram furoremq; quod cor edendum vetuit Pythagoras, eadem ratione cerebrum non edendum vetuit, hoc est, vt Graece dicitur, m? ?dq…ein ?gk?falon, cerebrum ne mandito: quod ab alijs exponitur de obliuione fugienda. Ex quo Apuleius ait: Homines sunt auxijs mentibus, brutis corpotibus, vita querula. Recte quidem & vere; nam quot in homine sunt perturbationes, tot regnant quasi praedones infesti, & cruenti carnifices, qui nunquam conquiescere miserum animum permittant. Ea ratione de hominum conditione conquesti sunt Philosophi longe multi. Silenus enim pronunciauit, optimum non nasci, aut quam ocyssime mori. Huc referre possis Heracliti lacrymas de hominum miserijs, Timonis midanqrcpij solitudines, Poetarum & philosophorum satyricos aculeos. Saluberrimum itaque hoc oraculum Pythagorae sapientis, in quo bona pars Pholosophiae moralis occupatur, tenendum mordicus, vt quisque nostrum meminerit, se non parum profecisse, qui malis affectibus seueram legem indixerit. Sit ergo, vt Flaccus monet,

Latus in praesens animus, quod vltra est,

Oderit curare, & amara lato

Temperet risu.

Nam & Chrysippus lUphn, quasi lUdin hominis appellat: etenim qui tristatur & moerore conficitur, quasi senescit miser maciemque & pallorem contrahit. Ideoque Galenus hoc vnum praecipit ad tutandam valetudinem, a curis acrioribus & a moerore animum subtrahendum, eo quod inde morbis afflictantur humana corpora, fierique interdum vt sanguis intra praecordia, quasi vi quadam crusus, confestim extingnat insitum calorem, ex quo tabes, aut etiam mors consequatur. Sed vt vult Iamblichus, cor ideo & cerebrum inandi non permisit Pythagoras, quod quasi duo sint duces, & tanquam gradus sedesve viuendi & sapiendi. Quidam etiam sunt, qui symbolum id ad amicos traducant, quibus non esse obtrectandum vel absentibus, ratio ipsa suadet. Amicum enim & cor, & corculum blandiendi caussa dicunt: vtque sine anima & corde viui, sic sine amicitia commode vita traduci non potest.

A fabis abstineto.] ku£mwn ¢p?gesqai. Timycha Pythagorica, cum eam Dionysius cogeret id mysterij patefacere, ipsa arcanum ne proderet, mordicus sibi lingua praescindens in faciem tyranni dicitur expuisse: quod idem scribit Iamblichus & Olympiodorus his fere verbis in Platonis Phaedone: Mulier, inquit, Pythagorica coacta enunciare, cur fabam non comesset, dicit, ir£goimi \n, ? ?poimi ¢?. Rursus coacta cum esset, ait, ?poimi \n, ?fagoimi \n . Et demum linguam sibi abscidit, instrumentum scilicet & loquendi, & gustandi. Tametsi abditum est (inquam) fabae mysterium, Antiochaeus in ijs, quae de fabae natura scripsit, ad Michaelem Byzantium Imperatorem, ait, fabas malum succum lferre, insomnia turbulenta facere, eamque ob rem Pythagoram fabis abstinuisse. Idem Plinius memoriae tradidit. Heron 2.rei rufticae ex Geoponicis Didymi, idem cum Suida & Plinio; sed dicit in fabarum flore auspicium quoddam lugubre reperiri. Horatius Serm. 2.Satyr.6. [line 63].

O quando faba Pythagora rognata, fimulque

Vncta satu pingui ponentur oluscula turdo? Origenes in eo, quam ipse filosofom?nwn inscriput, Zaretham ait Chaldaeum has afferre causas, cur a fabis abstinendum esset, quod faba si macerata ad Solem per aliquod temporis spatium dimittatur, seminis humani odorem contrahat. Clarius etiam hoc exemplum profert, quod ea florente, vna cum flore in olla circumlutata si concludatur, humoque obruatur, & post aliquot dies effodiatur, pudendi muliebris effigiem habere reperietur, & mox etiam puerilis capitis. Lucianus eo Dialogo, cui b…wn pr£dij. nomen, illud praecipue notat, si viridem fabam folliculo exuas, apparere virilibus genitalibus similem: coctam autem si nocturno tempore ad Lunam certo spatio dimiseris, sanguini persimilem fieri. Acron, Asaba, inquit, Pythagoras abstinuit, quod viridis in pyxide aerea seruata, vertitur in sanguinem. Memoratur & illud Pythagorae tributum apophthegma, qui rogatus, quo tempore Vcueri opera danda esseti. Cum te ipso fieri debiliorem [L] & imbecilliorem voles, inquit. Plutarchus de institutione liberorum, abstinendum interpretatur a suffragijs, quae per bicolores fabas vt plurimum feruntur: id quod & Athenienses in primis fecisse in principibus & magistratibus sortiendis, testis est Lucianus. Et kuamotrex,[1] apud Graecos prouerbij vice dicitur in eum, qui inde victitat, hoc est, in dandis praestandisque suffragijs, quasi Latine dicas, Fabarosor. Scribit Pausanias, quod Pheneutae Arcadiae populi, fabam ideo immundam & impuram existimant, quod cum illic Proserpinam quaerens Dea Ceres diuertisset, omnibus, qui eam hospitio suscepissent,legumina praebuit, praeter fabas: quo argumento eam impuram esse agnouere, atque idcirco eam Pythagoras prohibuit. Marcellus Virgilius kuamoYj, oua est interpretatus; cyamonque quasi kUhdin, foeturam & conceptum animalis intelligere maluit, ac si peripsas fabas Philosophus non minus ab animalis principio semineque abstinendum innuat, quam ab absoluto iam & perfecto animali. Vide multo plura in Chiliadibus.

Cibum in matellam ne immittas. Sit…on e…j ¢m…da m? ?mb¢llein. Amis Graece, vas in quo vrina & excrementa deponuntur. Symbolum ita quidam interpretantur: sordidos & inhonestos homines non esse nutriendos. Sed placet interpretatio Plutarchi: ne sermonem vrbanum immittas in animum hominis improbi. Nam oratio cibus est animi; is corrumpitur & putrescit, si in animum insyncerum inciderit. Non igitur sunt (vt etiam in sacris praecipitur) inter sues seminandae margaritae. Vt enim subigenda, & cultu perdiligenti est paranda tellus, antequam ei semen mandes: ita non nisi recte pureque praeparatis animis doctrina honesta commiitenda. Quorsum enim Horatius? Nune adhsbe puro pectore verba puer. Quod idem ipsum verbis alijs inculcat Clemens 2. Paedagogi : bdelUted g|r tO \gion molUnesqaj esperUn e…kOj.

Ad finem vbi perueneris, ne retrouertare.] ( ). Sic suidas: ( ). Hieronymus sic enunciat: Cum profectis fueris, ne redeas. Existimat enim Pythagoram animorum immortalitatem ostendisse, nec aliud quam metemyUcwsin, aut paliggefes…an significat. Monebat igitur, non esse vitam expetendam post mortem, vt Hieronymus ex ponit. Plutarchus de liber. edudand. Cum moriendum est, inquit, & vitae terminum in proximo esse videamus, id aequo ferre animo debemus. Suidas vero: Cum peregrinatum est in finibus, non retroflectendum; vel, quod idem fert, apud Diogenem, In finibus peregrinanti non redeundum; hoc est non in concupiscentijs & desideriis, mutata iam vitae ratione, vivendum esse, neque iis quidem voluptatibus, nec illecebris, quibus antea. Alio prouerbio dicitur, A caceribus ad metam, Sic ergo componenda vitae ratio est, vt cum iam vitae bona pars transacta sit, non capiat nos ad puetitiani redeundi iners vanumque desiderium; sed Deo, & naturae pareamus, & nugatoriam omnem spem ab animo propellamus; imo ne quidem spe remus, nisi quod liceat.

Superis impari numero, inferis pari sacrificandum] to?j m?n Uran?o?j peridd£ qUein, \rtia d? to?j cqon?oij. Ea ratione (vt id obiter) quidem putant Pythagoram abstinendum iussisse nigla pisce, quod per eam termonis numeri mysterium colerer. Iamblichus tamen Pythagoram ait Apollini ex ternario numero sacrificasse, propter tripodem, vt ait, Veniri ex senione. Et Theon Smyrneus Platonicus, ternarium numerum in libaminibus ea causa solitum adhiberi fuisse, quod primus ipse inter numeros dicitur omnia esse. Sic & apud Graecos in compotationibus tertius crater Ioui sospitatori, secundus semideis & daemonibus tribuebatur, Huc spectat illud tritum, Gaudet numero impari Deus. Multa de ternario numero Proclus ad initium Timaei Platonis, & passim apud auctores veteres.

Per publicam viam ne ambules.] Di| tAj lewfOru m? bad…zein. Sic Olympiodorus retulit f?ugein t£j liwfObeij. Fugiendas vias publicas, vel a publicis viis deflectandum. Ficinus: Populares vias fuge,per diuerticula vadito. Politianus: Regiam viam declinato, per semitas ingreditor. Id traduci placet Gyraldo ad vitam coenobitarum, quam bene, ipse viderit. Quidam per Y, literam a Philosopho designatam volunt fuisse, de qua multi multa. D. Hieronumus exponit: Ne vulgi sequaris errores. Nunquam enim tam bene cum rebus humanis actum est, vt optima [LI] plurimis placuerint. Huc pertinet Euangelij praeceptum: Ne in viam gentium abieritu.

Tollenti onus auxiliare, deponenti nequaquam] alij legunt fOrtion sugkaqaire?n, u? d? sunapotid?nai. Ficinus sic: Vito qui pondus eleuat, auxiliare, non tamen cum eo deponas. Sententia haec est, Simul quidem tollendum onus, non simul tamen deponendum. In eos symbolum diqi potest, qui pridem aliquot vitae sanctioris institutum professi, ad laxiorem demum se vivendi normam, seu licentiam verius, contulerint. Olympiodor in platonis Phaedone ita legit: m? ¢potiq?nai, ¢ll£ suneiitiq?na? b£rh. Non deponenda, sed vna subeunda onera. Quot ipse ita exponit: Simul in vita operandum, non autem contrafaciedum, hoc est, sumpr£ttein tI zwI, ?k £gtipr£ttein. Cum eo sentit Cyrillus: Non oportet (inquit) cooperari cuipiam ad lignauiam:sed ad virtutes & labores. Idem Plurarc. Symposiacis.

Olla vestigium in cinere confunde]. Post inimicitias irae meminisse malorum est, ait ille. Sic habet Prophetae vaticinium: Olla igne & carbonibus succensa; hoc est, cor plenum curis & sollicitudinibus. Olla pro corde, cinis pro paenitentia interdum sumitur a sactis Doctoribus.

Vuguium, criniumque prasegmina vrina non inspergenda. A’ponuc…smasi ka… kura?j m? ?pure?n. Quid vero dicas, si non calcandam, nec penitus negligendam rerum extremarum curam suo hoc symbolo docuit Pythagoras ? Ideo, scribit Iamblichus, in die festo nec vngues secari, neque comas tonderi volebat. At contrarius est symboli sensus, si (vt Ficinus traustulit) enuncietur: Capillorum & vnguium superfluitates postquam abscideris, pessunda: ac si innuat, de externis minime curandum. Theodoretus capillos mortalitatis habere symbolum dicit; mortui enim sunt, nec doloris sensum habent. Aliter explicat Paraemiographus.

Qua vncis sunt vnguibus non nutrienda.] Gamyainuca m? tr?fein. Monemur hoc symbolo, vt rapaces homines fugiamus, neve inter familiares & domesticos habeamus: quoniam rapiendi desiderio, insatiabilique auiditate omnia confundunt & conturbant. Quod praecipue in aulis principum est videre, & quibus fere huiusmodi rei familiaris magistri praeficiuntur de industria, qui amplius aliquid concedere & conseruare dominis ostentant, vt eo amplius ipso rapiant & furentur. Vnguicuruia igitur non nutrienda, nec domi habenda. Alij vero significari volunt omnem rapacitatem e ciuitate exterminandam esse, quod & sensit Aeschylus, qui leonis catulum non esse alendum in Repub. scripsit.

ou chre leontos skumnon en polei trephein,
[malista men leonta me n' polei trephein,]
en d' ektraphei tis, tois tropois huperetein.

Catulum leonis alere in vrbe non iuuat,
Sed mage cauendum ne leonem nutrias,

Quam qui educarit, eius & mores ferat.[2]

Quod de Alcibiade Poeta intellexit tum temporis adolescente in primis factioso, rerumque nouarum appetente.

Aduersus Solem ne loquitor]. prOj tOn ?lion mhlale?n ( ). Vsu comprobatum est, eum in disciplinis reliquis, nedum in prima re litteratia, non multum profecturum, qui manifestae veritati contumax repuguat. Sol pro Deo interdum accipitur. Ergo aduersus diuinitatem loquendum non est. Aliter etiam effertur symbolum, Aduersus Solem ne meijto. Quo commendatur verecundia. Apud Hebraeos is loquendi mos est, vt aliquid contra Solem fieri dicant, quod in conspicuo & aperto fiat, vt est apud Mosem.

Hirunfinem sub eodem tecto ne habeto.] Dmwrof…Oj celidOnaj m? ?cein. Apud varios scriptores varia est huius symboli explicatio: Domesticas hirundines ne habeto: Ne domi patere hirundines. D. Hieronymus reddit, Hirundinem in domo non suscipindam. Alius: Sub eodem tecto hirundinem ne habeto. Marsilius Ficinus:hirundinem domi ne suscipias. DmwrOfioj enim est eiusdem vel tecti vel culminis. Significatur, admittendos non esse in contubernium amicos illos fucatos, qui sui compendij causa colant amicitiam. Auctor ad Herenuium: Vt hirundines aestiuo tempore praesto sunt, frigore pulsae decedunt; ita falsa amici, screno vite tepore adsunt; simulatque fortuna immutata est, deuolant omnes. Alij tamen de garrulis, & suspicacibus dici malunt. Quo spectat illud Horatij: Percunctatorem fugito, nam garrulus idem est. Alexander Myndius, & Dionysius Heliopolites, hirundinem in somnis malum significare prodiderunt: vt non temere videatur Pythagoras hirundinum [LII] consuetudinem vitandam praecepisse.

Stragula semper circumuoluta habeto.] ( ). Monere Pythagoram crediderim potius (ait Gyraldus) vt parati atque expediti semper simus, quasique in procinctu, tanquam peregre abituri. Nam & in castris, cum migrandum est, omnia conuoluta habere, & colligata, conuasataque solemus. Ad animum tamen conferri potest, ac si ab hac mortalitate sit migrandum, ne nos imparatos mors offendat, Quasi nos moneat, cum non firmam hic & stabilem mansionem habeamus, & vaiij plerumque casus immineant atque impendant, vt parati semper simus, quocumque locorum peregrinandum sit sedesque mutandae: nosque in nobis ipsis omnia nostra posita habere, omnesque fortunae casus longe virtute inferinores esse ducere debere; & demum tales esse, quales erant, qui sua secum bona omnia in patriae direptione ferre asseuerabant.

In annulo Dei figuram ne gestato] In annulo Dei imaginem ne circumferto. Sic enim Iamblichus explicat, ( ) ea scilicet ratione, ne polluatur. Cyrillus, Deorum imagines, inquit, ne feras in annulis:in hanc sententiam, & significationem, de Diis ne facile diuulges. Sed Coelius Rhodiginus sie interpretatur, non esse animam, quae imago Dei est, mersandam in corpus, quo plane, vti annulus gemma, animae vis contineri videtur, nec mancipandam. Sed, vt Gyraldus ait, symbolum nos monet, ne in delitijs & piopatulo Dei effigiem ac memoriam habeamus: nam non temere, & vulgo Dei nomen pronunciandum Hebraeis, nobisque: operta enim & arcana esse oportet diuina mysteria.

Sellam oleo ne absterseris]. ( ). Quidam putant, nos moneri, vt amicorum omnia ita curemus atque propria: neque blandis verbis, & sermonum fuco placeamus, sed veri studio: sedes enim amicitiae veritas est, non adulatio. Quid si nos ita interpretemur, vt q£kon pro throno & cathedra, vt Latini sedem & sellam pro solio & tribunali, id est, pro imperio & magistratu accipiunt? Oleum pro assentatione poni, ex sacris litteris proditum, vt & pro fictis sermonibus palpoque: vt illud Dauidis: Oleum peccatoris non pinguefaciet caput meum, & Prou. Oleum ore ferre, de assentatione blandientium dici videtur. Et, Oleum ferre in auriculam.

Coronam ne carpito.] ( ). Cyrillus, Hieronymus, alijque tradunt, Pythagoram eo symbolo monuisse discipulos, ne vrbium & ciuitatum, in quibus eos esse contingeret, leges decretaque contemnerent, neve violarent, sed ea custodirent ac inuiolata seruarent: neve magistratus principesque vrbium, qui & hodie per coronarum & diadematum insignia significantur, lacessendo prouocarent. Id quod & Christianis legibus praecipitur. Pindarus rectissime dixit, legem omnium esse dominam, cui vt Deo parendum: & Aristoteles, aliique multi praeceperunt: qua ratione Plato minatur excidium ei ciuitati, in qua non lex magistratibus, sed legi magistratus praefuerint. Mitto praeclaram disputationem Dionis Chrysostomi de legibus: tantum admoneo, coronam pro regio fastigio, ipsaque adeo nomophylacia multos sane auctores adnotasse ; quorum rationes, quia satis celebratas existimo, hic non recito.

Qua ceciderunt ne colligito.] ( ). Id & superstitios ex hodie a quibusdam obseruari monuit Gyraldus: quem tamen morem si ad animum, & animi cibum conuertamus, nihil superstitionis erit metuendum. Suidas huius meminit, ad hunc modum: ( ). & eadem ferme quem Diogenes affert. Sunt & qui sic efferunt: ( ) id est: Ne gustato quacumque in mensa deciderint. Sunt qui paulo popularius explicant; Qua deciderunt, ne tollito: hoc est, non decet quemquam suarum rerum esse auidiorem, vt etiam vilem sese demittat ob assem, quod Horatius ait. Nisi quis malit ad suorum mortem referre,quos ardentius appetere, vel requirere, praeter humani iudicii modum est. Video & qui non malc ad lites accommodent, quas semel extinctas, non oportet reuiuiscere, vt Iurisconsulti asseuerant.

A gallo candido abctineas.] ( ). Laertius, & Suidas scribunt, gallum album non attingendum, quod Ioui sacer sit, & Lunae, atque horarum nuncius & diei. Meminit 4. Sympos. Plur. sed causam non affert. Seribit Pausanias in Laconicis, in Methana ad Isthmum vrbe, ciues contra Africum vineis florescentibus ac germinantibus infestum, galli pennis albis ac niueis remedio vsos fuisse, quem gallum homines in diuersa trahentes discerpebant, per vineas discurrentes, demum in eandem locum redeuntes, vbi discerpserant gallum sepeliebant. Dieursi hi fuere a Pythagorae institutis, quem tradunt gallum album adeo amasse, vt si quem videret, fratris german: loco salutaret, & apud se haberet: suis tamen sectatoribus, qui politici dicti sunt, permisisse ait Iamblichus, vt gallum, agnum, & alia quaedam paullo ante nata, praeter vitulum, recte sacrificarent. Idem fere Suidas.

Panem ne frangito.] ( ). Plerique sic interpretantur, vt dicant, hominis vitam distrahendam & consumendam non esse, ea scilicet ratione, quod panis sit humanae vitae subsidium. Alii vero ita, vt ad cocordiam & communionem conseruandam inducamur. Nam vt ex multis granis vnus panis conficitur; sic ex multorum voluntate & consensu communio & concordia conflatur; quibus ita paruae res crescunt,vt contra maxime dilabantur. Ab ea Pythagorea superstitione Christiani sunt alieni maxime, quorum religio in fractione panis praecipue sita est ex Dominico instituto, hoc est, Christi Seruatoris, quo Deus sese vere ipsum nobis exhibet. Apud Plutarchum Sympos. Lucius Tyrocheus eos Pythagoreos reprehendit, qui in amicorum sociorumque cenis panem non frangebant. Apud Q. Curtium, cum Alexander Macedo Roxanis amore captus, eam vxorem duceret,in medio cupiditatis ardore iussit afferri patrio more panem: quod erat apud Macedones sanctissimum conuictorum pignus: quem panem diuisum gladio vterque libabet. Credo (inquit Curtius) eos, qui gestis mores condiderint, parco & parabili victu ostendere voluisse iungentibus opes, quantulo contenti esse deberent.

Salem apponito.] ( ). Quia sal a putrefactione seruat omnia, & ex purissimis liquidissimisque constat rebus, aqua marique pro amicitiae symbolo sale vsi veteres Pythagorei. Huic symbolo nonnihil congruit Prouerb Salem & mensam ne praterito. Nam sale & mensa amicitia sancitur, vt ex sequentibus intelligitur. Autiqui salem apponebant in conuiuiis hospitibus ante alios cibos, quo amicitiae firmitas significabatur, vel quia conseruat & producit rerum multarum corpora, vel quia ex aquis multis & fusilibus sal cogitur, & in solidum quid & vnum coalescit: ita ex diuerso conuenientes animi coniunguntur. Sunt qui hoc symbolo institiam significari putent: nam sal, inquiunt, nota modestiae, quoniam in cibatu hominis admittitur, nec plurimus nec minimus, nam vtrumque respicitur. Sed & salem mysticae sapientiam prudentiamque legimus: itaque dices in communi serimone, omnibus in rebus salem adhibendum. Et faceto mordacique lepore quodam dicta, salein & sales nostri saepe dixere. Quin & pro acrimonia sal ponitur, vt oleum pro mollitia. Scribitur a Platone, salem diuinis rebus maxime conuenire: idcirco ab Homero diuinus sal appellatur: quod ab Hebraeis Plato accepisse videri potest, apud quos Moses omnia, quae in sacrificio offeruntur, sale condiri praecipit, cum ait: ( ). In Euangelica historia, sed alio sensu dicitur, Omnis victima salietur. Apud gentes ad placandos deos sal apponebatur. Ouid, in Fastis:

Ante deu homines quod conciliare valeret,

Far erat, & puri lucida mica salu.

In via ne seces ligna.] ( ) Via, vitae humanae cursum, & lignum, fortem animum, etiam in sacris literis videmus significare. Malim tamem nos moneri, ne publica, & quae sunt vniuersitatis, turbare velimus. Ad eam rem tit[=titulus]. juris, Ne quid in loco publico, & similia praetoris interdicta.

Ne libes Dijs ex vitibus non amputatis] ( ). Salomon Rex maximus & sapiens, vineam seu vitem, hominis stulti vitam intelligit, quae sine doctrina est bonisque actionibus. Et iam non vnius Pythagorae suis praeceptum, sed & antiquorum legibus causum, vt me minit Plinius. Seruius Maurus in sacris diei ait, vt is furore corripiatur, qui de vino sacrificauerit, quod de vitibus esset imputatis. Romani etiam Iouis sacerdotem (vt ait Plutarchus) sub vitem ingredi noluerant, quod eum scilicet ebrium fieri non deceret.

Ne sacrificato sine farine.] ( ). Hoc est, vt mundi ac mente candida, & expurgata conscientia, probeque [LIV] expiata, Deo saerificemus. Itaq; & gentes mola, quae ex farina & sale conficiebatur, victimarum capita, antequam mactarent, inspergere solebant. Et Hebraei eadem causa, vt conijcimus, sua pleraque sacrificia, farina & oleo conspersa Deo offerre consueuerant, vt est apud Mosem, Philonem, Iosephum.

Adorato circumactis.] (Proskune?n ). Vertigine actus adorato. Plutarch. videtur hoc adscribere Numae, non Pythagorae, qui & multa scitu digna de vertigine in sacris affert. Aiunt quidam eruditi, hoc symbolo prudentiam circa diuinas preces voluisse indicare Pythagoram, ne in nos videlicet iure retorqueri posset, Nescitis quid petatis. Scio hac de re multa, scituque digna posse huc conferri: sed quia Theologorum verius, quam Philologorum pensum est, ad alia facio transitum. Interim vide Paroemiographum.

Adoraturi sedeant.] ( ), Exponitur sic: Oportere certa vota concipere, & in his, quae optima fuerint, perseuerare. Id dictim ea ratione, quod sedentes meliorem pacatioremque animum assequi existmant; (nam sedendo & quiescendo animus melior sit, teste Philosopho) eaque causa rectius de re quaque censere. Ergo indicem, dum sententiam est dicturus, pro tribunali sedere, tanquam Deo sacra sit facturus, legibus cautum est. Consule Emblema 145.

Surgens e lecto vestigium corporis confundito. ( ). Paroemiographus hic fallitur, qui putat idem esse hoc prouerbium, Stragula semper conuoluta habeto. [supervidelicet] cum hoc, E lecto surgens, ipsa conturbes stragula. Plutarchus Symp. hoc ait pertinere ad pudorem thalami & reuerentiam, quam tectam & illibatam esse oportat. Sic Gyrald. Surgens e lecto, stragula explicato, exponit e somno mortalis huius vitae erige te ad diei lucem, & ad coelestium, diuinarumque rerum contemplationem: corporeos sensus deserito, & perinde corporis vestigium & stragula confundito: hoc est, ne ad momentanca & mortalia, sensuique obnoxia respexsris, eorum ve memineris. Non poterit ergo recte philosophari, qui fluxarum rerum curam non abiecerit. Nam & sacri interpretes per lectum, seu cubile, carnis voluptates interpretantur: quod & poetae seculi, lectum seruare purum castumque lectum non polluere, lectum foedare dicunt.

A piscibus abstineto. ( ). Quo loco dicit, nullum piscem idoneum ab sacrifium, de Aegyptijs intelligendum: nam & apud gentes quasdam veteres de thynno & anguilla rem sacram faciebant, quod pluribus ostendit Athenaeus in 7. Et M. Varro lib. 3. de re rust. de certis piscibus rem sacram fisti apud Lydios scribit. Non tamen existimandum est, omni genere piscium Hebraeos abstinuisse, quippe qui tantum vesci ijs prohibiti essent, qui pinnulis & squamis caterent, vt est apud Mosem. Sane praeter Aegyptios, & Syros abstinuisse piscium vsu legimus. Itaque apud eos Atergatis Dea colebatur, quae sic dicebatur, quia sine pisce esset, quippe Syrorum lingua, Ater, priuatiua est dictio, & Gatis piscem significat. Homerus etiam videtur abstinentiam piscium asserere, quod nusquam suo carmine piscium esum ostenderet: quod idem Plutarchus meminit. Meleager tamen Gadadcus ?n c£risi tradit, Homerum, cum Syrus esset, iuxta patrium morem fecisse, vt prisci illi heroes piscibus abstinerent. Sed potuit ea quoque ratione Pythagoras piscium vsum interdicere voluisse, quod fortasse ab Hebraeis didicisset, pisces ignobilissima esse animalia. Tradit enim Philo in sua cosmopoeia, inter animalia primos esse creatos pisces, quia videlicet eorum sit anima ignobilissima, vt hominis est acutissima: quae autem amborum est intermedia, terrestribus & volucribus data est: magis enim haec sensilis quam in piscibus: hebetior vero quam in hominious. Ergo inter animantes, Deus pisces primos condidit, magis corporis substantiae, quam animae participes, & quodammodo animalia & non animalia, mobilia inanima, atque ad ipsam solam corporis conseruationem Deus illis indidit spiritum animalem, seu (vt dicitur) sal carnibus inspergitur ne facile putrescant. Vide Plutarchum per… sarkohfag…aj, & H. Steph. ibidem. Consule etiam Adagiographum, qui multa in symbolum Apisciliis abstineto congessit.

Vude profectus Stemmatum vsus.

Ex Qvo factum esse constat, vt sapientes quique posteri inuentioni huic tam [LV] ingeniosae multum ornamenti adiecerint suis tum libris, tum disputationibus: sic etiam permulti nobiles & generosi, virique principes, qui bellicis olim negotijs praefecti sunt, vt etiam hodie, qui eundem dignitatis gradum obtinent, quo sui nominis atque familiae splendorem quam latissime propagarent, stemmata quaedam & symbola sibi vsurparunt. Et certe omnibus pene gentibus in more positum fuit, vt speciale aliquod signum militare haberent, quo facilius cogi possent, & in vnum conuocari locum milites, qui vel fusi vel sparsi extra castra essent. Occurrit mihi quod Diodorus Siculus 1; Bibliuq retulit, quo loco initium eiusmodi schematum videtur repetere a temporibus Osiridis, his plane verbis :　(). Pindarus enim testis est, Amphiaraum in expeditione Thebana pictum draconem in clypeo circumtulisse: Statius Capaneum hydrae; Polynicem Sphingis imagine vsos in scutis fuisse. In bello Troiano Agamemnon pictum habebat in scuto Leonem vna cum epigrammate, ( ). Vlysses delphinem: Typhonem Hippomedon ore fumos efflantem: Perseus Medusae vel Gorgonis caput. Virgil. 7. [line 783-792] Aeneid ad finem, graphice nobis exhibet arma Turni picturis elegantibus & ingeniosis conspicua, his omnino verbis:

Ipse inter primos praestanti corpore Turnus

Vertitur arma tenens, & toto vertice supra est:

Cui triplici crinita iuba galea alta Chimaram

Sustinet, Aethnaos efflantem faucibus ignes.

At leuem clypeum sublatis cornibus Io

Auro insignibat, iam setis obsita, iam bos,

(Argumentum ingens) & custos virginis Argus.

Caelataque amnem fundens pater Inachus vrna.

Et Romanis in more positum olim postes spolijs hostium exornare. Verba haec Polybij: ( ). Virgil.2. Aeneid.

Barbarico postes auro spolijsque superbi.

Multaque praeterea sacris in postibus arma:

Captiui pendant currus, curuaque secures.

Et cristae capitum, & portarum ingentia clauctra,

Spiculaque clypeique ereptaque roctra carinis.

Neque enim dubium potest esse, quin & caeteri Nobiles suae insignia familiae, seu symbola quaedam propria sibi vendicarint. Homerus alter 8. Aeneid id minime sibi praetermittendum putauit, cum Turni auxiliares copias memorat, quorum hominum arma signaque diligenter & studiose perfecutus est. Cimbrorum & Teutonum bello illo horribili, quod in Mario Plutarchus describit, id memoria dignum notat, eos populos, quanquam immanitate barbaros, suis in peltis, scutis, alijsque id genus bellicis instrumentis, non modo nitorem armorum habuisse, sed & depictas ferarum imagines. Nonnulli putant Marium primum Aquila pro schemate vsum, vt praeter caetetos testis occurrit Val. Maximus. Primis enim imperij Romani temporibus, in expeditionibus bellicis cum educenda esset acies, aut etiam manus conserendae, pro signo, foeni manipulis vtebantur: vnde legiones manipulares primo appellatas esse constat. Sed cum incrementum aliquod cepisset imperium, signa alia sibi finxerunt qualia fuere Lupi, Equi, Apri, Minotauri, pro vario Principum arbitrio, qui militibus praeficiebanter. Sed vt ea demum Aquila vsurpari caepta est pro publico & perpetuo imperii Romani symbolo; sic vsus inualuit, vt quaecumque legio distinctas insignium notas haberet: quod posteris ita transmissum est, vt eius rei memoria, quanquam longa temporum intercapedine, longoque spatio, & pene vetustatis obliuione demersa, scriptorum beneficio tamen nondum in termori potuerit. Dio tradit in Pompeii Magni annulo expressa fuisse trophea tria vt ante idem Sylla dictator fieri sibi curarat. Plutarchus vero ait, in eo summi pretii lapillo, qui Pompeii fuit, quique post mortem eius, Caesarem coegit ad lachrymas, Leonis conspicuam fuisse imaginem ensem tenentis. Quod genus doctrinae reconditionis quanquam plerique ludicrum esse censeant, ausim tamen dicere, id sapientibus olim hominibus familiare habitum, pro certo constare: quod declarant erudita & literata illa symbosia: quo maxime nomine Principibus digna videri debet ea exercitatio, quos si vere Principes agant, literatis [LVI] colloquiis suas epulas condire par est: non vt inetres quidam aulici, & (quod dicebat ille) arietes in aureo vellere, qui lapillis & tesseris, qui cubis, & foliorum lusu non modo totos dies terunt, in quibus luditur quidem, sed interea permultum otij & pecuniarum impenditur, multoque plus temporis insumitur, quam necesse esset; cum in ea symbolorum doctrina exercenda, & liberis hominibus digna cognitione, non mediocris vtilitas capiatur, ingenium intendatur, indicium augeatur, exerceatur memoria, mirifica oblectatio capiatur. Sed haec missa faciamus.

Quam enim superioribus anteactis saeculis hic symbolorum vsus magnis quibusdam viris arriserit, exemplis innumerabilibus testarum habemus: Quin id antiquatij & studiosi longe ante, & hoc nostro saeculo diligenter obseruarunt in quibusdam priscorum temporum numismatis aereis & argenteis, tum saxis & aedificijs, longa saeculorum caligine, & quasi senio fere omnino collapsis, ex quibus illorum veterum hominum studium agnoscunt in obseruandis familijs, vel gentis alicuins stemmatis, aut effingendis iis, quae ipsi suo arbitratu conceperant, quaeque vel multis, vel certe paucis, & quidem eruditis atque ingeniosis proposita esse cupiebant. Siquidem, vt e multis pauca sublegam, Alexander Magnus Serpentis imagine vsus est, quod se a Ioue Ammone parte sub forma serpentis esse natum credi vellet. Augustus Caesar magnam sui animi moderationem, alienumque ab omni temeritate iudicium, id est, maturitatem in rebus gerendis ostensurus, in altera numi aurei parte, quod cudendum ea maxime causa insserat, Papilionem vna cum fluuiatili Cancro caelari voluit; altero quidem tarditatem, altero vero celeritatem intelligebat. Eundem & Sphingis imaginem in sigillo seu sphragidio sumpsisse memorant: quo plerique coniiciunt eum designasse suam in rebus obscuris illustrandis, & conficiendis negotiis alioqui perplexis admirabilem solertiam, quod tamen signum commutauit Republ. primum composita, & imagine Alexandri Magni postea fertur vsus, fortasse vt Monarchiam, qua se dignum putabat, intelligeret: quam vbi magna, planeque inaudita felicitate consecutus est, non alia delectatus est imagine quam sua. Maecenas eques Augusto familiarissimus, Ranam vsurpauit, fortasse Scriphiam, vt quibusdam placet,ad arcam sidem, quam vnice obseruabat ille, designandam. Titus Vespasianus Augustum aemulatus, proprium sibi ac peculiare schema vel symbolum habuit, quo maturendum esse praecipiebat, Delphinum anchorae alligatum. Narratur historijs Ecclesiasticis, & D. Hieronymi Commentariis literam Hebraicam TAV, salutis fuisse olim signum, etiam Paganis ipsis habitum, quod parietibus templi Serapidis passim visum fuit. Nullus est ex nostris, quin audierit aut legerit memorabilem illam Constantini Magni expeditionem aduersus Maxentium, qua maxime signis militaribus signum Dominicae Crucis tum primum coepit. Et certe Crux merito pro salutis nota vsurpari coepta est, quod T, literae, quod fuit olim absolutionis signum, videatur respondare, si picturam & lineas spectes. Vide quae subiunximus de S. Cruce, Emblem. 150. & 151.

Quid enim, vt externa illa, quae innumerabilia sunt, transiliam, vt quae leguntur de Atheniensium Noctua, Persarum Aquila aurea, vel Solis effigie, aut igni sacro, Thebanorum Sphinge, Osiridis Cane, Cyri Gallo aureo, & aliis etiam pluribus, de quibus sidem scriptores faciunt ? Sed nescio quo modo nos magis delectant & afficiunt domestica, vt est nauis illa, quam pro stemmate habuerunt Franci veteres; sicuti Sidonius Apollinatis & Panegyristes ille Pacatus testantur : quod idem signum Parisiorum esse adhuc aperte videmus: vt tria illa Repagula rubea seu vectes, quibus in publico stemmate Burgun diones vsi sunt; vt Vrsi, quibus Heluetii: vt Leones, quibus Germani quidam duces: vt Igniarium vna cum silice, quo equites illi torquati, qui a Burgundo Duce primum instituti funt ? longum enim esset in singulis immorari & ad ea omnia explicationes adiicere. Quid, inquam, nunc memo remo veterum illorum Gallorum stemmata & insignia, quae sibi vel ingeniosi finxerunt, aut aliqua nacti sunt occasione, vel tanquam haereditatio iure posteri vsurparunt.

Qnia tamen multus essem, imo vero fortasse nimius in ea rerum veterum commemoratione, quas subinde fateri cogimur longa vetustatis obliuione nobis pene deletas & obliteratas: facilius videtur, meo [LVII] quidem iudicio, in ijs pedem, vt ita loquar, figere, quae non tam priscorum hominum libris, quam ipso nostrorum patrum, & quidem huius aetatis hominum exemplo, plane attinguntur. Itaque praeter publicum & solenne imperij Germanici stemma, quod Carolus V. Superioribus annis pro imperatorio iure habuit, symbolum etiam peculiare sibi vendicauit, duas Herculis Columnas, vna cum symboli anima VLTERIVS. Lodoicus XII. antequam ad regnum euectus esset, aliqua ratione Histricem, quem Porcum spiceum vulgus appellat. Franciscus I. felicis memoriae Princeps, tria lilia, quibus alij Reges regio nomine fuerunt vsi ad haec nostra vsque tempora, & Salamandram aliqua causa propriam sibi fecit. De Salamandra Francisci I. hoc placet adijcere, quod pauci, aut nulli ex scriptoribus attigerunt vel ex nostris, alioqui curiosis, & eruditis; forte quia sensum Principis assequi non potuerint, aut quia noluerint teneros amores, quibus ille delectatus fertur impensius, suis celebrare commentarijs. Accepimus enim a patribus, principem reuera maximum, a quibusdam familiaribus non semel monitum, abstineret ab vsu amorum nimio, opposuisse consultoribus alioqui bonis suam Salamandram, quae (seu saxum, seu animal sit, non est hoc loco quaerere) coniecta in focum crepitantem, dicitur algore suo flammas restinguere. Ad altiorem tamen sensum traxit Salamandram regiam auctor distichi, quod litteris aureis exscriptum vidimus in regia Callirhoes, id est, ad saltum Fontis aquae bellae, his omnino numeris:

Vrsus atrox, aquilaque leues,& tortilis anguis,

Cesserunt flamma iam Salamandra tua.

Celebratur Francisci victoria de Heluetijs, quorum symbolum vrsus, quod & in numismatis ipsorum videre est: item de Germanico Caesare, Carolo V. cuius insigne Aquila, ratione Imperij: deque Duce Mediolanensi, cuius gentilitium stemma Serpens, de quo nos speciatim ad Emblema primum. Henricus II. eius filius, crescentem Lunam, vna cum hemistichio, DONEC TOTVM IMPLEAT ORBEM. Margaris Nauarraea Regina, magni Francisci soror, Heroina vere illustris, Heliotropium non sine cousa sibi legit. Carolus IX. duas columnas in se complicatas vna cum, PIETATE ET IVSTITIA, descripto epigrammate: haud dubie significatum hoc symbolo duplici, principatum omnem Christianum duabus niti quasi columnis firmissimis, pietate seu religione, quae Doe iungit:& iustitia, quae societatem tuetur hominum, & concordiam ciuili vinculo firmat, vnaque homines hominibus consociat. Henricus III. Gallico & Polonico regno potitus, symbolo trium coronarum specioso donatus, ex quibus duae aequaliter iunctae visuntur, tertia vero sublimior ac superior, addito subtus emblemate, MANET VLTIMA COELO. Henricus IIII. Rex inuictissimus, & Galliarum bono singulari natus, vel cuius heroicae virtutes laudationem omnem superant, inter multa schemata, quibus certatim exornatur a viris eruditis, hoc fere primum euulgatum, vt sceptra duo colligata, ense intermedio simul adnectantir, ad regni Francisci & Nauarrici ius designandum, addito verbo, DVO PROTEGIT VNVS. Sed id quidem parum, si tanti, tamque inuicti Principis res gestas cum summa omnium admiratione velimus aestimare, quem Thrasybulo, & Camillo superiorem censere non dubitamus, imo ex nostris, Carolo Magno, & Philippo Augusto vel parem, vel certe nusquam inferiorem cognoscimus: qui tantum nobis profuit, vt merito iureilli salutem, vitam, ornamenta dignitatis omnia, libertatem debeamus. Id nisi sponte confitemur, indigni luce communi sumus. Pacem Princeps bonus armis quaesijt, imo qui nunquam nisi lacessitus ad arma prosilijt. Et quis in magna etiam armorum licentia eo principe mansuetior? quis parta victoria in supplicces ac victos clementior? quis in pactis conuentis, in inducijs, federibus, promissis omnibus constantior ac fidior ? Communi quodam errore lapsos se fatentur, qui aduersus eum coniurarant, postquam agnouerunt quis, & quantus esset, arma sponte abiecerunt, manusque dederunt: illi autem vicerunt, qui se victos fassi sunt; ipseque Princeps duplici victor nomine, qui sese vicit in victoria. Carbarina Medicea, Regum mater, Iridem seu coelestem arcum, adiecto symboli argumento, fij f?rei ?de galUnhn. Annas Mommorancius, militum magister, nudum Eusem, vna cum verbo [LVIII] L''PLANOS: quo innebat, se ab omni fraude alienum, operam fidam ac studium in summo magistratu praestitisse. Marescallus Santandreus nodum Gordium. Plerique idem tribuunt Regi Catholico, vt Iouius ipse. Cardinalis Borbouius, pastoriciae dignitatis notam, Ensem seu gladium flammeum habuit, quo verbi diuini vim intelligiaiunt. Carolus Lotharenus Cardinalis Hederam altae pyramidi haerentem, vna cum versiculi parte altere, TE STANTE VIREBO. Franciscus Turnonius Cardinalis caeleste Manna. Christophorus Madruccius Cardinalis Tridentinus, Phoenicem se igni comburentem, vna cum sententia, PERIT VT VIVAT: Ferrariensis denique Cardinalis Hesperidum mala ab insomni non custodita dracone, quo virtutes significari constat. Alphonsus Aragonum rex libro aperto, ad libertatem designandam, vti maluit. Franciscus Sfortia cum Ducatum Mediolanensem obtineret, Canis sibi symbolum pingi fingique curauit, vna cum epigrammate, NEMO QVIETVM IMPVNE LACESSET. Duo inter caetera Principum Italorum symbola, eruditis hominibus placuerunt, nempe vnum Laurentis illius Medicei, & alterum Prosperi Columnae: Ille quidem tres plumas habuit colore triplici distinctas, albo, viridi, rubeo, vna cum SEMPER, adiecto vocabulo, quod eruditi homines ad virtutem triplicem, Fidem, Spem, Charitatem, retulerunt: Hic vero Columna, quo tempore Rauennati Reipub. praefectus, vrbem obsessam defendebat, duplicem ramum complicatum pro symbolo circumtulit, alterum e Cupresso, e Palma vero alterum, vna cum sententia adiecta ab eo eloquenti homine Antonio a Casanoua, ERIT ALTERA MERCES. Illum quidem ramum, mortis; victoriae hunc esse notam volebat: vt significaret in ea expeditione sibi certissimum esse mori, vel vincere. Quibus profecto notis & signis illustribus magni illi heroes ac Principes excellentem aliquam suorum animorum cogitationem non obscure ostendi voluerunt.

De qua quidem Philologiae parte, ne cogar singula percensere, cum quosdam viros excellenti doctorina, & antiquitatis vel maxime studiosos aliquando disputa[vis]se audiebam, memini vltro citroque habitos ea de re sermones eruditos, ex quibus tamen ad extremum, vt vno dicam verbo, nihil fere praeter coniectanea mihi comparaui. Nam vt prisca illa & externa praeteream, quidam auctores sunt non omnino mali, a quibus accepimus, priorum Galliae Regum, qui a Pharamundo prosecti sunt, insignia fuisse tres Bufones aut Rubetas: nonnulli tres Coronas malunt: alij leonem qui Aquilam ad caudam habeat. In quo illi boni scriptores temere interdum & sine iudicio caligant; quippe qui quod Regum quorundam peculiare symbolum fuerit, ad alios etiam tanquam commune omnium referant. Videri autem certius potest, tribus Lilijs primum Clodoueum fuisse vsum, cum primum Clodoueum fuisse usum, cum primum suadante Clotil de vxore lectissima, religioni Christianae nomen dedit: quod liliorum trium stemma posteri etiam Reges ad nostra vsque tempora retinuerunt. Polydorus Virgilius in Anglica historia, quo loco uitam Gulielmi Nothi persequitur, auctor est, Reges Anglos ad eam vsque regis illius aetatem certas insignium notas minime habuisse, sed pro regum uaria successione, etiam signa illa fuisse faria. In quibus omnibus primo excogitandis, effingendis, exornandis, aliqua ratione pingendis vel sculpendis, non video quid veri certique statui certo possit; nisi dicamus pro animorum & opinionum varietate miram semper peneque incredibilem symbolorum eiusmodi varietatem extitisse. Esset quidem imperiti hominis, parumque in rerum veterum historia exercitati, qui auderet affirmare nullam subesse sententiam in ea ingeniosa inuentione stemmatum, schematum, insignium & symbolorum: quae veteres ipsi non tam studiose affectassent, nisi suae doctrinae solertioris, suae laudis & gloriae, suarumque cogitationum aliquam non minimam partem alijs notam esse voluissent.

Symbolorum tria genera.

CAETERVM ne hoc quidem praetermissum velim. Symbola & Emblemata, de quibus hoc agitur libro, multiplicia esse & varia: quorum tamen rationem multiplicem ad quosdam quasi cancellos reuocare possumus. Quaedam enim historica sunt, alia physica, alia ethica & certe allegorica, quibus aliquid petitura a fabulis [LIX] aut rerum natura, ingeniose ad mores vt plurimum traducitur. Historica sunt ea, quae ducuntur ex historijs, vt Leaenae statua aerea in Acropoli Atheniensi posita, de qua 13. Emblemate. Triumphus M. Antonij triumuiri de M. Tullio intersecto, 29. Emblem. Hunui Scythici descriptio, Emblem.37. & c. Physica vero, vt Bacchi & Palladis simulachris eadem ara erectis, Emblem.23. de Ciconae ¢ntipelarg…a. Emblem.30. quae tamen ad mores omnia mihi reduci posse facile videntur, quia ex ijs omnibus, quanquam non semper ita perspicue, morailis sententia eliciatur.

Differre inter se schomata, imagines, seu insignia, & symbola.

QVOD cum fortasse pluribus ostendo, nolo mihi quispiam succenseat, vt qui nullum plane discrimen constituam inter schemata illa seu insignia, vel arma, quae vocantur gentilitia, imagines, & peculiaria hominum, vel publica nationum aut ciuitatum symbola. Scio equidem, vt primo de schematis, id facile vel tacente me intelligi ab ijs, qui omnino non sunt obtusi: nullum stemma esse puto, quod symbolo & nota non constet, sed tamen non omnia symbola stemmata esse possunt: Alterum enim, nempe symbolum, latius strictius vero & specialius alterum accipi compertissimum est.

Alia vero imaginum ratio, quamquam ad eundem fortasse finem olim Romani sumpsisse videantur imagines, vt posteri, & hodie Nobiles sua illa stemmata. Ij certe nobiles erant, qui sui generis imagines poterant ostendere, teste M. Tullio: quae causa fuit, vt saepe imagines pro nobilitate vsurpari familiare sit auctoribus. Eas Romae patritij in primis sibi tribuerunt, & qui soli maiores magistratus, nempe Aedilitatem maiorem, Praeturam, Censuram, Consulatum obtinebant. Quae imagines quales fuerint, lib.6. Polybius me docuit, Plinius 35. vt etiam M.Tullius permulcis locis, & nos infra Emblem. 137. & 184. Erant enim simulacra quaedam ois similitudinem artificiose fictam, coloribus & pigmentis adumbratam referentia, quas in insigniore domus parte positas armaria lignea includebant. Eas autem imagines diebus festis exornabant apertis armarijs: cumque aliquis e propinquis aut affinibus mortuus elatus esset, in funere circumferebantur, addito, vt magnitudine quam simillimi apparerent, reliquo corporis trunco. Eas demum cereas fuisse me locus admonet Plinianus, quem citaui proxime: vt inde appareat maiorum imagines posteris etiam temporibus nominatas, sed non ita tamen vsurpatas. Nam insignia Nobilium imagines habent illas quidem, sed non humani vultus, vt fuere olim Romanorum. Pro quibus certe imaginibus posteriora saecula coeperunt habere sua illa, quae vulgo Arma vocitantur, id est, insignia gentilitia: quae vt ad honorem & gloriam veteribus vsurpata sunt, sic certe, vti credibile est, fuere postea virtutis praemia, & rerum praeclare gestarum aperta testimonia.

Qua spectentur in symbolis.

AD extremum itaque quid ad conficienda symbola in primis obseruandum sit, adiiciam, vt tandem (eorum gratia maxime, qui hanc liberalem & ingeniosam cognitionem colunt) formulam quandam apponam symbolorum conficiendorum, expeditam illam quidem & facilem, iuxta Iouii doctrinam, qui non modo notas heroicas Principibus multis excogitauit, sed & artem quandam apertam & compendiariam admodum inchoauit potius quam perfecit.

Symbolorum id proprium & peculiare est, vt gyris quibusdam & maeandris, nempe obscuris sentenriarum inuolucris obtegantur. Si enim tam aperta & popularis esset inuentio, nihil doctrinae aut gratiae in iis esse videretur; quod symbolis Aegyptiorum, Chaldaeorum, Pythagoraeorum, Graecorum, & aliorum autem quadam ex parte demonstratum est.

Deinde, in eo vel maxime sita est Symbolorum ratio, vt cum grauitate breuitateque quadam plurimum sententiae contineant: quod obseruandum notat auctor grauis & acutus Demetrius Phalereus.

Id praeterea obseruatur vt plurimum, vt symbolum habeat aliquam cum adagio seu paroemia similitudinem. Et quidem saepenumeto sit, vt symbolorum & adagiorum eadem natura esse appareat, quanquam inter se racione quadam different. Quod Plutarchus diligenter obseruauit [LX] in quibusdam: & praetet eum APuleius, qui etiam exemplum apponit, vt cum olim diceretur, Ex quocunque ligno Mercurium non fieri, significabant omnia & quaeuis ingenia minime ad doctrinam capessendam idonea, neque cuiusque animum ita esse a natura informatum, vt ingenii cultum tam commode capere possit.

Quae tamen fortasse magis attinent ad ea symbola, quae oratione viuaque voce vsur pantur, non ea quae par£thma & \fwnasUmbola nominantur, Certe inter vtraque magna potest intercedere similitudo, vt nusquam esse non possit inter res & verba non minima cognatio: aut si magis placeat, vt aenigmata, sic symbola sunt alia in verbis, in sententiis alia: quaedam etiam in vtroque imo interdum literis atque syllabis. Quod pluribus illustrarem, si putarem id studiosos aliquo tandem modo remorari.

Ars quaedam inueniendorum & excogitandorum symbolorum.

EI itaque,qui symbolum aliquod vel schema commode volet effingere, spectanda haec primum proponunter, vt iusta sit animi & corporis analogia (per animum, sententiam vno, altero, vel certe paucis comprehensam verbis intelligo: nomine corporis, symbolum ipsum designari placet.) Deinde, ne ita tenebricosum sit & obscurum, vt Delio natatore opus habeat. Terrio, vt facilc conspici & dijudicari possit, si forte aliquid interiectum habeat: vt interdum sunt sidera, stellae, Luna, Sol, ignis, vnda, nubes, siluae, rupes, speluncae, & alia innumerabilia. Quarto, ne qua humana forma, nisi admodum raro, depingatur. Postremo, adhibeatur interdum anima illa symboli lingua quadam nobili minimeque vulgari, vt id par£shmon kai \galma, ingeniosaque inuentio, quae cogitationem requiret, & eam quidem eruditam, multo plus dignitatis habeat & grauitatis. Id autem fieri ab eruditis, vel iis, qui a liberali & polita literarum cognitione auersum animum non habeant, Grace aut Latine commode solet: aut denique, si magis placeat extera quadam lingua, idque sententia breui, arguta, graui, vel adagio, aut etiam hemistichio, integio versu nonnumquam, qui vel recens natus, vel aliunde petitus sit, dummodo argutiarum aliquid & salis contineat.

De symbolis, schematis, & stemmatum ratione iam satis: nunc tandem de Emblemate quaedam commentemur.

Quadam de symbolis exempla Typographorum.

NON tamen mihi tempero, quin animi caussa, quorundam rei Typographicae petitorum hominum huc adiiciam eiconas, quibus ingeniose vti soleant in suorum librorum frontispiciis, quibus se vel ingenio, vel arte, meliorum litterarum adiumento necessaria commendent. Vnus in primis habitus literis primum renascentibus, qui pure, nitideque typographicam illustrauit, ALDVS MANVTIVS Romanus, qui pro nota singulari ac propria sibi sumpsit Delphinum anchorae alligatum, forte ad laudem maturitatis, quae medias partes teneat inter nimiam ac praecipitem celeritatem, & tarditatem; de quo nos ad Emblema 20. cuius epigraphe, Maturandum, & nonnihil Emblem. 144. Excidit mihi memoria typographi ex solo Italico, qui etiam ante Aldi aetatem Sirenem habuit, qua vsus in suorum fronte voluminum, ad eloquentiae (nisi me coniectura fallit,) simulacrum ostentandum. Alioqui me non fugit Sirenum nomen ad alios flecti sensus, de quibus nos etiam suo loco. SEBASTIANVS GRYPHIVS Lugduni eam artem peruigili studio illustriorem fecit, suamque sollertiam nobili symbolo patefecit, captato sui nominis etymo, vel allusione potius. In tabellae planicie Gryphis effigies, qui vnguibus pedis dextri saxum quad rarum attollat: subtus orbis, seu figura sphaerica, ad cuius partem vtramque totidem alae, seu plumae adfixae: addito noemate, VIRTVTE DVCE, COMITE FORTVNA. Quae verba duo vim schematis ingeniosi concipiunt.

Apud Germanos, Basileae, Frobenius, artis eiusdem apud suos Roscius, stemma libris editis affixit erectum baculum duabus arreptum manibus, in cuius apice, auicula, & ex parte vtraque duo serpentes complicati, sed nullo addito vocali symbolo. Credibile est virum sollertem his notis bene dicendi artem, quae baculo innuitur, quasi sepiri ac colligari sapientia, quae apud veteres serpentis nomine signaretur, significasse. Ioau [LXI] Oporinus, eruditus sane vir, nedum typographus, Delphino insidentem Ariona lyrae fides digitis attrectantem sibi legit; forte indicans litteratorum virorum salutem in medijs ac tempestuosis vitae huius fluctibus tutam ac securam: aut etiam eruditos homines a suis nonnunquam male haberi, ab extraneis excipi humanius. Nimis multus essem, si singularum vrbium Germanicarum velim collustrare officinas: alioqui fateor ingenu e plutes esse vel Coloniae Agrippinae vel Francofurti, vel Spirae, alijsque celebribus Germaniae ciuitatibus, quarum typographi eruditis suis symbolis non minus sese orbi Christiano commendarunt.

Sed ad Gallos venio, qui sese ijs superioribus aequarunt, vel certe nusquam inferiores habti sunt. Inter eos nemo mihi occurrit illustrior, vel suo aeuo peritior, aut diligentior Roberto Stephano, qui pro familiari schemate arborem habuit in ramos porrectam, addita figura speculantis hominis, verbo assecripto D. Apostoli, NOLI ALTVM SAPERE: qua nota visus est arguere nimis curiosam de rebus obscuris ac diuinis inuestigationem, & doctrinae cui cumque apponendum modum, Simonis Colinaei, politi hominis, laudata nostris & exteris industria, qui vt litteras, earumque gloriam ne quidem tempore intermorituram suo agalmate repraesentaret, Saturnum falce metentem omnia depinxit, addito versiculo vt symboli anima, VIRTVS SOLA ACIEM RETVNDIT ISTAM. Non praetereo Andreae Wechelij equum Pegasum, de quo in fabulis, quod signum immortalis nominis per doctrinam comparandi. Elegans & bene subactum ingentum, iudicium par, mores inculpati Federici Morelli, cuius insigne, Fons, perennes fluuios doctrinae omnis ingenuae ac liberalis significat. Qui vir cum in viuis esset, bona fide praestitit quod artis fuit, & reliquit liberos, qui eandem palmam extendunt in dies vberiuns, nec vnquam Fontem illum sinunt arescere. Sebastianum Niuellium, probum & honestum virum, suae iamdudum Ciconiae delectarunt notum signum tAj \ntipelarg…aj. Et lacobum Puteanum, sua Samaritana puteo proxima, non ad alium quae sita finem, quam vt alluderet ad sui cogno minis aliquam rationem. Nicolao Chenello, seu Querculo placait Quercus, & telorum seu arundinum fasciculus vna colligatus, & arbori appensus, affixo epigrammateio, VIS NESCIA VINCI. Quod ex Scylluri petitum monito ad filios, cum morti proximus concordiam suaderet. Christophori Plantini, cuius memoriam sancte colo, signum familiare ac proprium, circinus, cum erudita Gnoma, LABORE ET CONSTANTIA. Circulus in se circumactus laborem indefessum: idem in puncto haerens, constans animi propositum notat. Id sane Plantino sphragidion conueniens, quo homine nullus laboris patientior, nullus in vitae omni proposito tenacior fuit, praeter eam morum facilitatem, qua sese omni hominum sorti probauit. Aegidius Beysius, Plantini gener, vircerte bonus, idemque industrius, conatus soceri studia aemulati, laboriose & constanter sese gessit, & praepropera morte desiderium sui reliquit. Is, cum ante annos pene sedecim symbolum sibi peculiare ac proprium quaereret, me percoutatus, rogauit aliquid reperirem, quod alijs ita commune non foret: ego illi sertum albi lilij lubens exhibui, addito boni Poetae hemistichio, CASTA PLACENT SVPERIS. Symbolum moribus hominis accommodum, quem notam ab omnibus illecebris turpium voluptatum in primis abhorrere. Nec vero possum transilire Ioannis Richerij Arborem virescentem, cum sententiosa nota, Olbioj !utark?j quae tamen parum admodum respondet arbori ei virenti, si bene corpus symbolicum anima aestimemus. Grauius sane & melius, meo quidem iudicio, Stephanus Tassetus, Richerij socer, ante vsurparat arborem viroris plenam, addito verbo ex Dauide. FOLIVM NON DEFLVET. Hoc est: metu eti Deum nihil defuturum. Quae omnia quasi per satyram conijcio, non singula persequi cogito, quae vt adgregare difficillimum esset, sic non perinde frugiferum. Alioqui memini me, cum quidem plus otio abundarem, vel antequam me publici muneris ratio totum occupasset, selegisse librum symbolorum, quae vulgus nostratum deuises nuncupat, non tam genio meo, quam voluntati aliorum seruiens Scorsum etiam, dum studijs grauioribus quaero mihi solatium, non pauca scripsi emblemata, in quibus cecini mihi hactenus ac Musis, de que ijs edendis non sum magnopere solicitus. [LXII]

De Aenigmate & Anagrammatismo.

ET is sane locus me admonet, ijs faciam satis, qui pridem mihi aurem vellicarunt, ad hanc dispitationis institutae de symbolis perficiendam rationem, de affinibus symbolorum Aenigmatibus, atque Anagrammatismis, seu onomastrophia, quidpiam adijcerem. Verum de gryphis, seu aenigmatis, non est necesse hic commentari aliquid; & id nodi genus facile permitto iis, quibus plus otii suppetat, & ingenij, vt qui in rebus obscuris enodandis operam cum fruge aliqua locare possint. Quanquam enim emblemata longe multa videri aenigmatica possint, eo quod doctrinae reconditioris aliquid in se contineant: absunt tamen non parum ab aenigmatis, & sicuti res a verbis differunt. Alioqui de aenigmatum omni natura dispitationem adornare, hominis est vel egregie solertis, vel non parum antiquarii, quive non aliunde occupatus possit ingenii aciem in aspectum lucemque proferre. Tantumdem pene dixerim de transmutatis nominibus, in quibus bona pars studiosorum hominum nimis operose occupatur: & docti, indoctique his capiuntur aurium atque oculorum illiciis, vt quamquam falli se interdum sentiant, ludicro tamen, & fere inani errore delectantur. Tamen in anagrammatismis non pauci sudant nitendo; alii post longam, certeque fastidiosam onoknhr…an, seu perierg…an, quam strenuam inertiam Flaccus ait, nihil tamen proficiunt. Quid enim de iis, qui nescio quid doctrinae reconditae in eiusmodi putant esse litterarum metathesi. Equidem non prorsus probo vel improbo ingeniosam istam litterarum mistionem, dum quid ( ) in se habeat: sed non ex eo mihi deposcam palmarium, quia fieri possit, vt eiusdem nominis & cognominis elementa flecti in contrarios senseu omnino possint: cuius rei exempla non pauca in plerisque virorum principum nominibus, nedum aliorum, in quibus varie contorquendis nasuti quidam & nimis otiosi luxuriant. Et haec saeculi nostri scabies, vel opinio assenta trix, vt delicatus quisque ac nitidus suas laudes magis putet esse proprias ac peculiares, ex suo quaesitas anagrammate, quasi qui e suo fundo fruges esse meliores arbitretur.

___Tranit sua quemque voluptas.

Nec fastidio aliorum stomachum, meo diffisus ingenio: sed vereor ne nimia illa cura anagrammatum, nihil fere aliud habeat quam affectationem, & studium vanitatis. Hic desisto, & ad alia, quae magis instant, propero.

DE EMBLEMATE.

PLERIQVE sunt non satis acuti, qui Emblema cum Symbolo, cum Aenigmate, cum Sententiam, cum Adagio temere & imperite confundant. Fatemur Emblematis quidem vim in symbolo sitam esse: sed differunt, inquam, vt Homo & Animal: alterum enim hic maxime generalius accipi, specialius vero alrerum, norunt omnes, qui aliquid indicii habeant.

Emblema aenigma non est, quanquam interdum cum aenigmate aliquam similitudinem habeat: Ratio enim quaedam est apertior in Emblemate, propter notas, quae apertae & perspicuae sunt: Aenigma vero in verbis ambiguum est & obscurum, vt etiam viros alioqui solertes & ingeniosos interdum longa mora teneat. At Symbolorum & Emblematum (de quibus maxime hic agimus) ratio debet esse clarior & apertior: vt quemadmodum ab iis imperiti arcentur, sic docti homines aliquid habeant, in quo ingenium exerceant.

Neque Emblema est ( ) seu sententia, quanquam saepe Emblemata sententias in se contineant: nisi fortasse qua ratione Emblema sumitur ( ) pro epigrammate seu explicatione Emblematis. ( ) enim verbis exprimitur; &, nisi fallor, anter ( ) esse minime potest, nisi pro eo vsurpetur, quod ( ) diceremus. Emblema enim saepenumero est ( ) nec semper necesse est in Emblemate esse adiectum epigramma. Denique vt vno verbo, Sententia & Emblema videntur mihi differre vt verba & res, seu sigua quaedam rerum, & res siguarae.

Denique non est A dagium vel paraemia: quia Emblema est aliquid ingeniose ab ingeniosis excogitatum, vt ita dicam: adagium vero sermo est in ore omnium versans. In quo aduertendum, an ii acute ciderint, & non potius aberrarint, qui quascunque sententias,adagia ,similia, apophthegmata, historias ad Emblemata posse reuocari censuerunt, quasi ex re quauis Emblema cudi & coufici deberet. [LXIII]

Superest itaque Emblematis nomen explicemus, si prius Alciati verba ex Commentario intit. De rer. & verbor significapposuerimus. Verba significant, inquit, res significantur: tametsi & res quandoque significent, vt Hieroglyphica apud Orum & Charemonem, cuius argumenti & nos carmine libellum composuimus, cui titulus est EMBLEMATA. Haec ille.

EMBLEMA quid, vnde dicatur; & quo modo id nomen proprie, quomodo figurate accipiatur.

DICITVR Emblema, quicquid interseritur ornatus causa, non modo parietibus & pauimentis, sed & rebus aliis permultis, vt vasis, pateris, vestibus : cuiusmodi sunt clauiculi, aut imagines aureae vel argenteae, vniones & gemmae, caeteraque generis eiusdem. ( ) vel ( ) dicitur Eustathio, nempe ornamentum exemptile, quod innoxie demi potest vasis aureis vel argenteis, idemque reponi. Id enim nominis deductum esse constat ( ), aut ( ) quod est inserere, interponere, vel iniicere. Antiquitus enim lapillis quibusdam quadratis & minute sectis politisque, in quibus eicones quaedam intertextae essent, aedes magnatum & Principim regiae vt plurimum ornaban tur, vt colligere est ex Pausania, Plutarcho, Apuleio, Philostrato, & aliis plerisque cuius etiam reivsum aliquem videmus in quibusdam templis, tum aedibus publicis & priuatis, vt nostra haec aetas antiquitatis aemula pridem esse coepit. Itaque ( ) hic Enblemata vocantur carmina, quibus imagines, agalmata, pegmata, & id genus alia scite adinuenta, varie & erudite explicantur. Sed & oratio variis verborum rerumque pigmentis & lenociniis Rhetoricae artis elaborata. Emblematis referta dici figurate potest. Notum enim illud M.Tullii ex Lucilio:

Quam lepide lexeis comfosta vt resserula omnes

Arte, pauimento atque emblemate vermiculato.

Verba sunt Lucilii Poetae Comici, apud quem Scaeuola exagitabat Albutium, qui nimius esset in ornatu & structura verborum: in quo non vitabat affectatum dicendi genus doctis auribus odiosum. Non possum subticere a M.Tullio Verrem reprehendi acerrime, quod emblematum vim, quae esset in Siculorum vasis, abstulisset: quodque Suetonius ait, Tiberium elegantiae verborum studiosiorem, emblematis vocem aspernatum in quodam patrum decreto: commutandum enim verbum censuisse, & pro peregrino Romanum conquirendum.

Emblema, vt accipitur a M.Tullio, & Vlpiano 1. C. ornamentum examptile, quod pro hominum placito vasis argenteis, vel aureis citra incommodum demi, rursusque reponi potest: cuiusmodi sigilla, aut rerum, vel flosculorum, colorumve simulacra fabrefacta. Nempe ( ) attache pour orner les vaissenux d’ or ou d’argent, vti recte doctus Hadrian. Iunius. ( ), Martialis, vasa ex auro illigata, quae crustas habent, aut torques ex auro nexiles, vt apud Baifium. Turnebus noster gemmata vasa, quae consertas auro gemmas, hoc est, ( ) teneant, exponit ( ).

Caeterum plerique vel suspicari, vel obiicere poterunt, hic ab Alciato Emblemata improprie dici, cum ea carmina videantur potius expositiones esse & explicationes Emblematum, id est, eorum symbolorum vel simulacrorum, quae ab antiquis petita hic magna parte repraesentat, & horum rationem tradit. Sed dicimus adiuncta non temere aliquando subiectorum habere rationem metonymicis, & sententiam vel epigramma dici posse, quod Emblema in se complectatur. [LXIV]

AD

ALCIATI EMBLEMATA

LAVDATIO,

Vice praefationis ad Emblematum explanationem

Habita Lutetiae in regia Burgundionum schola, ix. Kal Maias, 1576

ETSI,AVDITORES optimi, non est meae consuatudinis, quo tempore ad aliquem egregium scriptorem explicandum aggredior, initio mea professionis tam anxie rationem reddere, cur nunc potius quam illum sumam in manus; propterea quod studiosis omnibus meam industriam & consilium in officio meo persoluendo, reque litteraria iuuanda probari iri confidam: tamen in hoc auctore certe nobili & acuto, sed recenti nimis fortasse, vt mihi obijcitur, causa proponenda est, cur hunc enarrandum publice, meisque commentarijs illustrandum institucrim, ne quid a me temere & inconsulto factum esse videatur. Sunt enim nonnulli, non quidem mali & improbi, neque alieni a literarum meliorum vsu & dignitate, qui dicant me non facere satis constanter, qui nescio quo animo intermissis antiquis auctoribus, & ijs, a quibus solida puraque doctrina petitur, mutato priore consilio, ad recentiorem istum diuertam: ac si prisci illi sapientes, & iam longa saeculorum diuturnitate probati mihi non satis arriderent. Ego, Auditores, de me mihil possum excellens aut magnificum polliceri: sed ausim tamen dicere, me non ita esse plumbeum, vt pulcram & vtilem veterum hominum doctrinam tam parui faciam, qui nullis vnquam laboribus & vigilijs peperci, vt ex eorum quasi pomoerijs & fertilibus agris, studiorum aliquem fructum tandem aliquando demeterem. Quia tamen ab ineunte aetate cognitionem rerum & antiquitatis (nedum verborum flosculos, in quibus alij permulti aetatem exigunt) mihi primum comparandam esse duxi, operae pretium me facturum putaui, si per varias melioris notae scriptorum areas, libero & quieto animo exspatiarer: nulloque auctore insalutato, qui aliquid selectioris dectrinae habere videretur, copiam quandam vberem rerum, quae cognitione dignissimae sunt, mihi compararem, & e meliorum maximeque locupletum, primaeque dignitatis hominum Graecorum & Latinorum fontibus meos hortos irrigarem. In quo negotio conficiendo nunquam in anium induxi meum, vt veteres potius quam vetera consectarer, atque ita quorundam religioni me addicerem, vt nullo indicio in cuiusdam magistri verba iurarem. E multis tamen quosdam delibandos, non omnino deuorandos esse iudicaui: & ex ijs ea sublegenda vidi qua ad studiorum liberiorem progressum facerent: non modo vt qui lacunas adium complent, quibus vnum studium; et, vt ca, quae sunt hiulca obiurent; sed vt locupletes lautique homines, qui cum habeant quod est satis & quibus vita ipsa carere tam facile non poteft, abundant etiam innumerabili, eaque varia rerum copia, [LXV] quippe qui ex magno aceruo quidpiam sumere putent esse multo iucundius. Quod cum dicere apud vos instituo, scio certe quam facilius sit ea de re initium praefandi reperire, quam exitum: tamen ne videamur in immensum tela iaculari, & de rebus, quae ad institutum hoc nostrum studium non pertineant, longum & odiosum proaemium texere, meam omnem orationem in duo capita conferam: quorum primo, de Alciato quae dicenda hoc tepore arbitror: altero vero de meo ipsius studio atque consilio pauca sum dicturus; quaeso diligenter attendite.

STATIM vbi primum ex pueris excessit Andreas Alciatus, atque eas disciplinas coepit imbibere, quibus tenella aetas ad humanitatem solet informari, ad ius ciuile animum applicauit, primum quidem Mediolani (nam ibi natus est loco nobili, & celebri vrbe & copiosa, doctisq; hominibus affluenti) naturae bonitate celeriter omnibus antecellere ingenij gloria visus est. Erat Italia his temporibus plena liberalium artium, in qua nempe studia omnia, quibus ingenij cultus capitur, mirifice tum colebantur. Itaque cum Alciati iam fama in aperto esset, ad quamcumque se Academiam nobilem conferre vellet, sic eius aduentus celebrabatur, vt famam ingenij expectatio hominis, expectationem ipsius aduentus admiratioque superaret. Quapropter hunc magna laude & summa omnium oblectatione apud se doctorem habuere Bononienses, Ferrarienses, Ticinij, eumque amplissimis pramijs donauerunt: & omnes quotquot in Europa de ingenijs aliquid iudicare poterant, cognitione atque hospitio dignum existimarunt. Hac tanta nominis celebritate cum esset etiam exteris notus, patriam primum sibi charissimam armis & factionibus oppressam ad tempus deserere cogitauit, & Auenione moras trahere maluit: quo loco profitendi munus sibi demandatum, stipendio sexcentorum ornatus, magna sua laude sustinuit. Deinde a Biturigum magistraribus accitus, ipso etiam Rege Christianissimo procurante, secundo quam eo venerat anno, duplicatum habuit honorarium, & mille ducentis est donatus. Fuit illis temporibus iucundus Antonio a Prato Galliarum Nomophylaci, Ioanni Seluae principi Senatus amplissimo, multisque legationibus in primis illustri ac nobili: cultus tum a Budaeo, tum ab Erasmo, quorum alterum rarissimum Franciae lumen non iniuria possumus appellare; alterum, literatorum huius temporis in Germania primum: adamatus a Bembo, Cardinale doctrinae laude commendatissimo: cultus denique ab omnibus ijs, qui virtutem & literarum gloriam adamabant; quos omnes, quamdiu vixit, deuinctos sibi consuetudine tenuit. Sed confecto tam longo itinere, a suo tandem Principe reuocatus (fere sit enim, vt ipsa virtus in proprio & natali solo non nisi sero admodum cognita, ad extremum excipiatur, excepta reficiatur, refecta pramijs exornetur) a suo, inquam, Principe in patriam reuocatus, post ancipites variosque casus & labores nomine publico exantlatos, in ordinem Senatorum bonorifice cooptatus est; quam accessionem, vt ipse affirmabat, ne quidem cogitans, honore omni maximo dignus, impetrauit. Eam vero praestantis ingenij & eruditionis famam permultum auxit libris editis, quibus & sua aetatis hominibus & posteris consulere sibi proposuerat. Et quidem intelligebat eos, qui vere docti essent, non solum cum viui sunt ac praesentes, studiosos discendi erudire atque docere, sed hoc idem etiam post mortem monumentis literarum assequi. In quo suam fidem & studium tam mirifice probauit, vt nullus hodie sit eleganti & polita cognitione tinctus, quin huius ingenium suspiciat. Neque profecto hac parte video, quam sit aequam [LXVI] opinionem sequi vel M. Antonij Oratoris, aut C. Lucilij, tametsi doctus & vrbanus a M. Tullio nominetur: Alter enim cur suas orationes edi nollet, probabilem rationem reddere solitus, id a se ita fieri dicebat, vt si fortasse quaedam minime alijs placevent, infitiari posset: alter vero, quae scriberet, neque a doctis, neque ab imperitis legi vellet quod illi melius quam se, hi autem nihil intelligerent. At qua fronte aliquis nostrum artifici huic tam laborioso succensere ausit? quis candido animo scripta non exceperit, quae & doctis iucunda, & indoctis profutura sunt? Neque enim existimandum nobis est, veriora illa & simpliciora censenda, quae viua voce dicuntir, quaeque simulari, fingique possunt, quam quae omnium subiecta oculis, quasi ad publicum quoddam examen proponuntur. Et haec quidem, Auditores humanissimi, necessario primum dicenda videbamtur, ne quis forte putaret, me illotis, quod dicitur, manibus aggredi auctorem velle tam lepidum, tamque tersum & egregie doctum, eumque studiosis adolescentibus proponere, nisi iustam aut certe probabilem consilij mei rationem primum redderem. Occurrunt enim viri non imperiti quidem & ignari rerum, satisne constanter facere videar, qui relictis, aut certe sepositis ijs auctoribus, qui prisco & meliore seculo floruerunt, vnum e recentioribus assumam potius, & ad eum explanandum aggrediar, cum alios pene innumerabiles, eosque maxime, quos posteritas communi consensu approbauit, explicare hoc tempore, pro mea consuetudine & ex officio, debeam. Ego vero, Auditores, non sum is, qui veteres, vti iam dixi, potius quam vetera eaque praeclara vnquam probarim: ad si antiquam & recoctam doctrinam, temporum ratione citius, quam dignitate & vsu aestimarem. Quis enim tam alienus est a recta ratione & iudicio, qui hominum aetatibus, non autem suo pretio aliquid aestimandum, magnique ducendum putet? Sed eo prolapsa est hominum inuidentia & caeca opinio, vt noua pene omnia, quamquam sapientum iudicio praestantissima, non modo fastidiant, sed etiam aperte damnent: quod idem suo seculo non temere videtur ille conquestus:

Esse quid hoc dicam [inquit] viuis quod fama negatur,

Et sua quod rarus secula lector amat?

Hi sunt inuidiae nimirum, Regule, mores,

Praeferat antiquos semper vt illa nouis.

Quae quamquam nos interdum moueant, retinenda tamen est cum recte sentientibus perpetua consensio, vt nunquam iniquis imperitorum quorundam opinionibus nos abduci patiamur. Quis enim Ennium, vel Pacuuium Virgilio? quis Lucano Andronicum Liuium? quis M.Tullij orationibus omni dicendi lepore ac copia tinctis, forenses ac horridas actiones M. Cationis senioris anteponat? Equidem scio quam non facile se nouitas apud quosdam insinuet, vt honorificum aliquem locum abtineat: adeo

___nos nostraque liuidus odit.

___& nisi quae terris semota, suisque

Temporibus defuncta videt, fastidit & odit:

non quod rectius in ea re iudicium adhibeat, neque quod eo modo literarum dignitatem augeri velit; sed quia non nisi agre patiatur se vltimo haberi loco, si res in certamen veniat: & industriam excitare se nihilo plus posse speret. At id quam ab aquo & bono, quam a recta ratione alienum? [LXVII]

Nam si tam Graecis nouitas inuisa fuisset,

Quam nobis, quid nunc esset vetus? aut quid haberet

Quod legeret, tereretque viritim publicus vsus?

Quam multi multa possint obijcere, vltro mihi in mentem venit: ex ijs enim morosi quidam & tetrici castigatores, quaecumque se vetustate commendant, ea pene sola & in primis omni honore habenda putant: nouis auctoritatem omnem fidemque detrahunt. In quo vt sibi mire placent, ita Plautinam cautionem in pergulis, in conuiuijs, in balneis, peneque dixerim medio ipso foro personant:

Qui vtuntur (inquiunt illi) vino vetere, sapientes puto,

Et qui libenter veteres spectant fabulas:

Antiqua enim opera & verba cum vobis placent,

Aequum placere est antiquas fabulas.

Nam nunc nouae quae prodeunt comaediae,

Multo sunt nequiores quam nummi noui.

Agnosco, inquam, ego Comici verba, teneo mentem, ni fallor: non tamen boni illi viri mihi vnquam persuaserint, id in omne scripti genus esse torquendum, quod de solis fabulis Poeta ille perspicue & aperte pronunciauit. Quibus nimium seueris iudicibus vt non minus grauem quam argutum opponam testem, Lyricorum principem Pindarum, quaeso, audiant: ( ). Vinum vetus laudandum esse vult, at etiam recentiorum flores hymnorum suam quoque laudem mereri grauiter ac vere testatur. Ita quidem doctrinam veterem ac eruditam nullus non laudat: quis tamen floridas, vt ita dicam, recentium quorundam hominum scriptiones, & quasi tenellas nouasque Musarum corollas labore ac studio concinnatas non aliquo putabit honore dignas, non etiam debita sua laude ornandas existimabit? Vultis itaque vno verbo dicam quod sentio, Auditores, non possum facilius quam Plinij Iunioris arguta sane & opportuna sententia: Sum ex ijs, qui mirer antiquos, inquit ille; non tamen ita vt ingenia nostrorum temporum despiciam: neque enim in gignendis optimis lassa est & quasi effeta natura. Sit ergo recens Alciatus, dum tamen antiquam eius doctrinam esse constet. Quid enim excellentem illam, & eruditorum omnium calculis probatam prudentiam Iuris, quid eloquentiam, qua alijs praestitit, in medium adducam? Sic enim iam olim non temere didicimus hanc pulcherrimam Iuris dicundi facultatem reuera ( ) esse, & multiplicem atque vberem rerum optimarum peneque innumerabilium cognitionem, veram profecto & in actione positam, non vmbratilem quandam & in puluere latentem decertationem, sed in omnium oculis ac luce positam sapientiam. Quid loquar de Alciati admirabili dicendi peritia, deque literarijs monumentis ab eo editis, quae omnia non augeri verbis, nedum illustrari posse certo scio? Quanquam enim quidam e veteribus eleganter & acute dixerit, facillimum esse laudere Solem, cum vbique praesto & semper esse possint laudationum argumenta pene innumerabilia: Ita cum difficile non sit hominem commendare, in quo tot egregia animi dotes eluceant: mihi tamen verendum est, ne quis obijciat illud olim a Phauorino nobili philosopho vsurpatum, Vituperari satius esse, quam remisse laudari. Adde, quod si mihi aliquando statuendum esset, vt Alciatum quadam insigni meritaque laudatione exornarem, putarem [LXVIII] equidem non alio eloquendi genere mihi opus esse, quam eo, quo celebritatem nominis Alciatus est consecutus: vt qui olilm ad laudandum commode Pindarum, non alia quam Pindari lyra sibi opus esse censebat. Quamobrem si certo teneam, nunquam, aut raro admodum, parem gloriam esse in dicente vel scribente, atque in eo, cuius laudes oratione celebrantur: tamen rei difficultate nullo modo deterritus, non possum quin pro ingenij mei tenuitate Alciatum commendem: quod ipsum tamen cum pro tantilla mea facultate vix consequor, vt certe cuperem, huius meae vocis testes aduocabo potentissimas & nobilissimas in Europa gentes, a quibus raram & exactam Doctoris huius ornatissimi eruditionem probatam fuisse a patribus accepimus. Primum, testis est Italia, bonorum ingeniorum parens, quae hunc Ferraria, Bononiae Ticini, summa omnium admiratione de suggestu fulminantem, ius ciuile magno applausu, parique auditorum concursu & frequentia docentem audiuit. Testis Gallia, quae eum Biturigibus per quinquennium aluit regijs allectum stipendijs. Testis Germania, quae prae caeteris semper industrios & sollertes homines habuit; quorum opera factum, vt literarum cultus & exercitatio, pridem extincta Gothorum incursionibus, coeperit hac tandem mundi senectute reuiuiscere. Testes exterae nationes omnes, in quibus tamen est aliqua humanitas atque institutio liberalis: quae omnes vno ore, vnoque consensu Alciatum excipiunt; ambabus, quod aiunt, vlnis amplexantur, adamant, exornant. Et certe ea fuit egregij hominis Suadela, vt etiam populos immanitate barbaros, multitudine innumerabiles, sic etiam exteros absentes demulserit, vt mirer hoc pene vno Italo iuris studium fuisse diuinitus excitatum. Quae cum dico, non est quod vestrum quispiam exspectet a me, vt nobiles huius nostrae aetatis luris doctores inter se conferam, neque enim id meum est: & quamquam mihi permissum ac concessum esse videretur, tamen scio in primis id & permolestum & odiosum ijs, qui sese postponi alijs non tam facile ferunt, quique vel ingenio, quod ait ille, cedere nolunt: in quo si putarem eos ne verbo quidem mihi fore molestos, tamen vt vere & ingenue fatear,

___non meus audet

Remo tentare pudor, quam vires ferre recusent.

Sed quid immoror in ijs, quae omnibus eruditis hominibus probata esse consido? Enimuero, Auditores, non est mihi animus calculum adijcere meum ad eas disputationes, quas magna sua laude scripsit Alciatus ad Ius illustrandum; de Emblematum libello nunc temporis habeo dicere; de eo inquam libello qui, vt vident omnes, perexiguus est, si molem scripti consideremus; at magnus certe & locuples & ornatus, si pretium, si dignitatem, si officinam rerum omnium selectissimarum, quaeque studio & cognitione omnino dignae sunt, egregie instructam: si, vt vno dicam verbo, bonorum mare aduertamus. Ausim equidem affirmare, nihil omnino esse quod philologi alioqui morosi in eo desiderent. Sunt enim non pauci, qui longiores verborum ambitus, qui prodigiosas, vt sic dicam, foliorum & paginarum amplitudines, qui prolixam in doctrina farraginem non temere fastidiant. Quis enim tam patienti animo eam librorum molem euoluerit? An tantum nobis relictum est temporis? an otij? an vitae denique, quam tamen breuissimam esse datam nemo non conqueritur, vt ac alia etiam praeclara, & in quibus plus vtilitatis esse intelligimus, non primo quoque tempore properemus? Recte Callimachus ille Grammaticus, & iure quidem dicebat; magnum librum, magnum esse malum: vt intelligamus [LXIX] homines insigni reuera magnoque damno mulctari, quibus libri tam multi atque ampli euoluendi proponuntur. At vt permulti sunt, qui prolixitatem auersentur, sic profecto alij quidam nominari hoc loco possent non illiterati, non inertes, neque postremo in nunero ponendi, qui similitudinem, satietatis matrem, vt cramben bis male recoctam plane refugiant. Quid enim de ijs loquar, qui aegre admodum ferunt sibi quasi onus quoddam grauissimum impositum humeris, vt e multis multa conquirant, & non nisi labore indefesso molestoque studia persequantur? Sunt etiam permulti auctores, qui manibus teruntur, in quibus singulis non nisi fortasse singulas virtutes reperire est: adeo nihil ab omni parte beatum, aut omnibus absolutum perfectumque numeris reperiri a nobis potest. Scio alios quosdam doctos & vtiles esse libros, e quibus res memoria dignas exprimimus: alios, qui verborum puritatem & elegantiam doceant: alios denique qui non nunquam vtile dulci permisceant. Nihil dico de ijs, qui nihil nisi spinas habent; aut ijs, qui propter obscurum dicendi genus, aut inspersas opiniones erroneas pium & cordatum lectorem saepenumero a legendo reuocant. Quis vero in hac Emblematum officina, & quasi locuplete rerum optimarum penu breuitatem non laudet? quis varietatem rerum iucundissimam, & exactam pulcramque copiam non amplexetur? quis multiplicem vnius libelluli thesaurum exigua mole comprehensum non putabit excolendum, & nocturua diurnaque manu versandum? Vt enim de prima illa virtute, qua breuis est, primo loco: certe Homerus ingeniorum vertex, quos egregios & sapientes viros effingit, eosdem etiam in dicendo parcos esse dicit: quantumque mea mens diuturna lectione repetere potest, & veterem historiam recordari, non aegre reperio, quamdiu manserunt incorrupti hominum mores sermonem fuisse parcissimum & breuissimum. Quod ijs perspicere facillimum erit, qui priorum temporum auctores cum ijs, qui posteri successerunt, vna conferre volent: vt Orpheum, Linum, & alios cum Homero, cum Hesiodo; Socratem, Platonem cum Chrysippo; cum Galeno Hippocratem. Veterum enim sapientum fuere sententiae perbreues, quasi decreta quaedam & placita, vt illa celebrata omnibus Pythagorae symbola, Socratis, & aliorum quorundam sapienter & argute, docte grauiterque responsa, quae hodie circumferunter, quibus quid eruditius? quid neruosius? quid admirabilius? Nihil dico de Solonis legibus Atheniensium, Lycurgi Spartanorum; nihil de duodecim Tabulis, quibus mira breuitate contractis tam diu Romani vsi sunt, vt non videam quid amplius posteris accesserit, cum Philosophia primum loquax esse coepit: vt ad rem Poetae illud hoc loco exclamare lubeat.

___laudato ingentia rura, Exiguum colito.

Praetermiseram Epictetum, in quem permulta confertur laus, quod duobus verbis, ( ) vniuersam Philosophiam complexus est. Quod tamen ita nolim seuere accipi, vt omnino exulare velim dicendi copiam, non vtilem modo, sed etiam necessariam: at vt vestrum quisque intelligat, Alciatum sua illa breuitate concinnum & gratum omnibus non iniuria videri. Iam vero quis breuem illam & argutam priscae doctrinae syluam non pluris babendam ducat, quam immanes scriptorum quorundam paginas, qua mihi perinde videntur ac cibi ne scio qui, ex quibus alimenti minimum, reliquiarum multo plus, vt in cochleis & testudinum genere, capitur? Sed pergamus quaeso ad varietatem illam, qua se commendat, qua in delicijs habetur, qua studiosos pascit animos, [LXX] qua eruditam cogitationem suspensam tenet. Quod cum meditor vna mecum, existimo eos ineptos esse minimeque diligentes, qui semper idem aut legunt, idemque semper canunt, neque varietate rerum, quam nobis natura ipsa commendauit, ingenium perpoliunt. Quid enim morer Senecae, acuti hominis, vita tamen instituto plane Stoici, monitum consitiumque grauissimum, quo non obscure variam lectionem, vt alienam a studijs insectatur? Reuera hic magni nominis Philosophus non sine iudicio videtur suam ea de re sententiam dixisse, sed nos naturae certissimum quoddam praescriptum sequimur, eique paremus: quo nomine nullus est, opinor, qui nobis molestus esse debeat. Nam quocumque oculorum aciem flectamus, quamcumque in partem sese mens humana recipiat, multiplex & varium non tam numero, quam infinitate distinctum deprehendemus. Plantarum enim, florum, herbarum magna eaque admirabilis est in omni genere varietas: tam diuersa animalium facies, ea colorum certe innumerabilium distinctio: imo vero terram ipsam videmus hac parte montibus eminentem, illa vallibus lacunosam, fontium quadam perennitate, fluminum, lacuum, vastoque Oceano irriguam, & certe a terra secretam, vt ipsa sui maximum omnibus vbique spectaculum praebere videartur. Cuius naturae tam sapientis & prouidae sollertiam, homines ingenio maxime, & arte feliciter aemulati sunt, ijs praecipue rebus, quae litterarum monumentis continentur. Etenim rectissime putarunt ingenium humanum non esse ita sterile & infecundum, & quasi cancellis circumclusum, vt sua vi non continere posset ea omnia, quae abundans & opulenta natura educere voluisset. Ne tamen vos morer pluribus, Auditores, si conferre libeat hunc tantillum libellum cum alijs longe plurimis: & si mature iudicium adhibere par sit, quis non capietur admiratione, vbi obseruarit in eo vno innumerabiles opes contineri, quae non nisi magna difficultate summoque studio in permultis alijs commode obseruari possint? Vt enim id aliqua parte rcuocem quasi ad calculos, in Alciato puram, tersam, & antiquam dictionem nullus, vt opinor, desiderabit: acumen logicum non abest a praeclara illa fabrica & inuentione rerum tam multarum: non iudicium & ordo, quo res tam variae colligerentur: non historia rerum permultarum: non philosophia morum & naturae, quae tota in omnibus Emblematis occupatur, vt quemadmodum in Homero plerique veterum dixerunt esse disciplinarum omnium officinam quandam locupletem; ita in Alciatum vberrime concurrunt, quae hominis eruditi & ingeniosi laudatam aliquam ideam possint effingere. Quae certe omnia non ideo a me dicuntur, vt aliquis vestrum putet, me tam libera & aperta laudatione meos qualescumque in hunc auctorem labores venditare cupere: quod profecto quam alienum sit a meo sensu, facile quiuis intelliget, si verecundum animum meui, si meae vitae rationem, si minimum peneque nullum studiorum progressum viderit. Neque bero is sum, qui Alciati, viri certe maximi, dignitatem raramque doctrinam cum mea tenuitate conferre audeam. Ille enim vir ( ) iocando libere, relacandoque animum, Emblemata omni sale & lepore Attico tincta effudit: nos industria, studio, cogitatione, sensu denique omni nullum non lapidem mouemus, vt si pro dignitate non possumus ad vmbilicum perducere quae cogitamus, saltem tamen admiratione quadam rapti, coniectanea nostra qualiacumque potius, quam seriae doctrinae fructum aliquem proponamus. Ille, vt ipse res offerebat (quando maxime a luris professione honestam & liberam cessationem impetrabat) in medio suo otio negotium literarium [LXXI] consectatus, rem quidem pulcherrimam, dignamque omni regio apparatu, eruditorum hominum oculis spectandam proposuit: ego vero, vt libelli huius gustum aliquem meo arbitratu perciperem, innumerabiles pene audtores Graecos et Latinos aliqua, quod certe audeo dicere, diligentia & voluptate animi deuoraui, eamque continuam operam in perquirendo fixi atque locaui, vt qui Sisyphus versat saxum, sudans nitendo, sed nescio tamen an hilum profecerim. Et haec mea certe mens, ea cogitatio, id iudicium, Auditores, vt cum ea de re apud vos tam libere verba faciam, possim adolescentiae lapsum deprecari. Fateor enim nescio quo aetatis feruore ante annos septem contulisse & sublegisse me in libelli quandam formam aliquas minutias, quas cum amicis aliquot meis ostendissem, mihi auctores fuerunt, vt de ijs edendis tum primum cogitarem, & in publicam edi lucem paterer. Id certe, ne quid ego dissimulem, mihi tum valde placuit, vt qui meorum studiorum aliquod vel minimum specimen non aegre ferrem studiosis esse consecratum: ad eamque rem citius quam licebat, neque tam mature, vt oportebat, ad Christophorum Plantinum, ciuem Antuerpiensem, regium typographum, scripserunt amici meo nomine, vt quemadmodum is ipse mihi coram pro sua facilitate primum hic Lutetiae pollicitus erat, deinde per litteras idem non inuitus confirmarat, libellus praelo committeretur: quod tamen, vbi exemplar ad eum misissem, pene omnino ( ), & reuera ( ), diuturna & molesta negotiorum mole auocatus, tam cito praestare non potuit, vt ipse constituerat. Sed ea tandem edita scholia, immatura pene omnino, neque digna satis quae hoc tempore, tam eruditis hominibus abundanti, lucem ferrent: tamen excepta cum applausu a studiosis, mihi animos admouerunt, vt quae inculta parumque tersa esse scirem, sumpto quodam otio libero corrigerem. Meae itaque partes sunt, vt cum mihi tam gratos eruditorum hominum animos expertus sim, qui pro eo labore, alioqui tenui, gratias mihi non semel habuerunt, de castiganda illa editione cogitem: tum vt respondeam hominum de me bene meritorum exspectationi, tum vt adolescentum studia quacunque tandem ratione iuuare pergam. Quod negotium citius confecissem, & alacri studio maturassem, nisi professionis meae continua cura & laboriosa contentio, in qua cessatori esse non licet, me pene omnino a subseciuis studijs abstraxisset: nisi, inquam, me toto iam sexennio exercuisset. Neque vero tam facile est ei, qui nostrae huius professionis munus sustineat, animum ad res tam varias & multiplices applicare: quem certe magnum & arduum laborem si qui tam facilem esse putant, vehementer admodum errant. Nullus enim plane animus est vel adeo recte a natura informatus, vt hoc quicquid est, quod facere debemus ex officio, qui non modo agendo, verum etiam cogitando possit sustinere. An vos aliam caussam esse vllam putatis, cur in tanto honore, quo maxime artes aluntur, tam pauci reperti sunt hactenus, qui in hac profitendi laboriosa contentione pro dignitate versati sint? Non est longe repetenda ratio: sunt enim omittendae voluptates, pratermittendae studia delectationis, ludus, iocus, conuiuia, confabulationes omnium pene familiarium deserendae: quae res vt plurimum ardua & difficilis, in hoc genere homines a labore honestoque conatu studiorum humanitatis auocat, & interdum omnino abstrahit. Non longe abiero, dicamque hoc tempore quod sacitus nullo modo praetermittere possum: nostra haes prosessio longe grauior est, magisque seria, quam suspicari vnquam aut percipere possunt, qui dolium hoc numquam volutarunt. [LXXII] Nulla siquidem ars est digna hominis liberaliter educati studio, cuius non aliqua cognitione oporteat tinctum eum esse, qui munus hoc aliqua laude & hominum approbatione sustinere meditetur. In quo ego docendi munere obeundo quanto magis in dies prouehor, tanto etiam magis intelligo quam absim a perfectione summorum operum, huiusque professionis dignitate: vt quamquam videar plerisque nunc extra laboris aleam positus aliqua mea industria & exercitatione, imo vero hominum eruditorum approbatione; tamen haud dubie fateri cogar, me fundamenta, quae cogito, nondum bene iecisse. Et haec quidem quamquam verissima esse constet, scio tamen quam imperitis & parum cautis adolescentibus arrideant exoterica potius quam acroamatica: quam placeant, non sollertes & industrij, non laboriosi & ingenui doctores, sed clamosi quidam & importuni ardeliones, vt etiam fumorum venditores, qui audacia quadam impudenti & intolerabili, iuuentutem sibi deuinciunt, eoque nomine literarum gloriam insigni quodam fastu complere non verentur. Quid enim nos, nos inquam laboriosi & industrij, non vbicumque faeci scholasticae probamus? quia fastum omnem praecludimus: quia malumus studere vtilitati audientium quam voluntati; non pendemus ab aura populari; huic multorum capitum belluae non obsequimur. Et hinc illae lacrymae, Auditores, vt nemini mirum sit, cur etiam Iupiter ipse, vt est in adagio vetere, ne quidem placere omnibus possit. Sed vna tamen optime factorum conscientia, & doctorum quorundam hominum de nostris studijs grauissimo iudicio sustentamur atque animum colligimus: quamquam nihil sit quod me poenitere debeat, vt eorum hominum, qui ab euentu metiuntur omnia, fortunam incusare velim. Licet enim minime gloriari possim, vt ille, cui mille Siculis errabant in montibus agnae: neque cantare audeam, quae

___folitus si quando armenta vocaret

Amphion Dircaeus in Actaeo Aracintho:

tamen mea ipse sorte contentus, si fas est, si licet, Auditores, dicam ingenur:

Non sum adeo informis: nuper me in littore vidi,

Cum placidum ventis staret mare. Numquam ego Daphnim

Cantando metuam, si nunquam fallit imago.

Sed iam nimis multa de me: in qua nimirum commemoratione, vereor ne quis existimet me meas merces alienis nominibus velle carius vendere. Quod si facio, mei plane sum immemor, vt qui nasutis hominibus me ridendum propinem. At ne patiar vos hinc non satiatos discedere, neve aberrem a scopo, quem mihi primum proposueram, vtque vno quasi fasce complectar, quae hactenus a me dicta sunt, quaeso, studiosi Adolescentes (vos enim iam alloquor, in quorum gratiam nostri hi labores instituti sunt) quaeso, inquam, nostri huius auctoris autiquam doctrinam diligenter obseruemus & exoscu lemur: peritiam iuris admiremur: eloquentiam consectemur: succinctum dicendi genus eodem cum doctis hominibus consensu approbemus: varietatem certe gratissimam iucundissimamque venemur: cuius singulas easque admirabiles virtutes si penitius intuemur, thesaurum habemus nullo auro nullisque gemmis conferendum: multoque magis admirabilem, si eius vnius selectissimas doctrinae gemmas cum aliorum vel certe permultorum flosculos comparemus. In quo Emblematum libello mea qualicumque commentatione illustrando, non puto me omnino male bonas horas collocasse: quamquam id dictum nolim, [LXXIII] vt cornicibus, quod aiunt, configam oculos, aut me apud vos efferam impensius, quod neque vestra de me expectatio, neque meus pudor vnquam pateretur. Sed hoc vnum contendo: excusetur, quaeso (id enim mihi non semel deprecandum) excusetur, inquam, nimius adolescentiae meae feruor, qui libellum quasi e nido implume, vt ita loquar, & vt immaturum fetum emitti permiserim: excusetur denique nimia fortasse tarditas, quae effecit vt nondum satis mihi facere potuerim, neque supremam admouere manum in eo diligenter emendando, eo quod continuum mearum praelectionum pensum ab eo, quod tam diu mihi proposueram, me diutius auocarit. Sic enim mihi firmo quodam animi proposito statui, vt quamdiu mihi libere ac quiete versari hac in Academia licuerit, efficiam, vt qui eruditis hominibus rationem mei ocij constare velim. Quid enim verear apud vos meas hic fateri delicias? Adolescentes optimi,

Musae noster amor Permessides.

In quarum stadio quamquam molesto & aerumnarum pleno, honesto tamen & laudabili, sic me contineo, singulari Dei beneficio, vt nullus vnquam fuerit abolescent, qui me toto iam sexennio profitentem de suggestu audierit, cui tamen modestia commendata sit, cui honesti cultus, cui denique humanitatis literae, qui idem mihi ex animo non fuerit obsecutus. Nihil moror aliorum studia & labores certe multos sollicitudines plenos, per me licet, oblectentur alij caecis quibusdam cupiditatibus: alij fori iurgia conseqtentur, hi rei militari, aut mercaturae faciunda totos sese dedant, alij lucris inhiens, & opima sacerdotia vel prece, vel pretio, si possint, aucupari non desinant:

Me vero primum dulces ante omnis Musae,

Quarum sacra fero, ardenti perculsus amore,

Accipiant, coelique vias & sidera monstrent.

DIXI.

---

[1] “We have a very brutal master, a perfect glutton for beans, and most bad-tempered”(Aristophanes, Knights (ed. Eugene O'Neill, Jr.), 41).

[2] Aristophanes, Frogs (ed. F.W. Hall and W.M. Geldart) lines 1431-1433. “You should not rear a lion cub in the city, [best not to rear a lion in the city,] / but if one is brought up,/ accommodate its ways.”