作家 ロレンハーゲン

書誌事項
著者名 Gabriel Rollenhagen (1583-1619)
書名 Nucleus emblematum selectissimorum
出版・頒布事項 Koeln 1611
形態事項
注記 Microfilm
学術情報
本文言語コード ラテン語
ガブリエル・ロレンハーゲン『選ばれたエンブレムの種』
エンブレム 電子テキスト一覧

読者への前書きのなかで、この本は、ロレンハーゲンが他のエンブレム集から500のエンブレムを収集し、そのうちの100を選んで出版したのだと述べられている。エンブレムの具体的な材源は、あげられてはいない。しかし、前書きでエンブレムという言葉を説明するとき、アンドレーア・アルチャート、ヨハンネス・サンブクス、ハドリアヌス・ユニウス(アドリエン・デ・ヨンヘ)の名があり、それぞれの作家の作品中のエンブレムがロレンハーゲンの『種』に複数採用されている。したがって、ロレンハーゲンの『種』も、ウィザーよりは罪の重さははるかに軽いとはいえ、<剽窃>から免れていないことになる。ところが、剽窃を犯した点に関して、ロレンハーゲンは、きわめて率直である。

 

ex infinito Picturarum poeticarum, quae EMBLEMATA, Graeci Itali[que] Imprese vocant, numero, ea quae nervis, succo, sanguine & animasua non destitui deprehendi, in aliquot Centurias digessi, meis inventionibus locupletavi, & brevissimis symbolis ornavi, singulisque saltem distichis, animo sereno..... explicui.

 詩的絵画、すなわちギリシア人がエンブレムと呼び、イタリア人がインプレーサと呼んでいるものは数限りなくある。そのなかから活力、活気、血気があり、魂のこもっているものを奪い取り、それらを何百かに分けた。それらを、私は自分の独創性を使って豊かなものにし、またできるかぎり簡潔なシンボルを使って脚色した。明透な心で、.....必ずそれぞれのエンブレムに二行詩をつけて解説をした。

「奪い取る」という言葉からわかるように、ロレンハーゲンはエンブレムを他の作品から借用したことを率直に認めている。ただし、この借り物は、ある特定の本に転載されているものをそっくりそのままで「奪い取った」のではない。図絵は、複数の本から蒐集され、その選択にあたっては自分の目で見て生きているものという基準をたてていた。ある一定の方針にしたがって取捨選択し収集することを編集とするなら、ロレンハーゲンは編集者と呼ばれる資格がある。ただし、この資格をもロレンハーゲンは逸脱している。というのは、「豊かなものにする」や「脚色する」という言葉は、建築を装飾物によって豪華に飾りたてたり、人間に衣装をまとわせるというのが、原義である。あたかも、金細工師が貴金属に精巧な細工をほどこして輝きと価値と魅惑をさらに増幅させるように、既成のエンブレムに象徴的装いや文学的装飾をあらたに加えることによって、エンブレムの内在的価値を高めるのだ。

なおさらに詳しくこのエンブレム集の背景を知るには、拙稿「剽窃の倫理―ジョージ・ウィザーの『エンブレム集』とガブリエル・ロレンハーゲンの『エンブレムの種』における模倣と逸脱―を参照してください。

電子テキスト本文へ

作品 『選ばれたエンブレムの種』

ロレンハーゲン(1583-1621年)とは、早熟薄命のドイツ詩人で、24歳で300ページに及ぶ詩集を出し、26歳のときには恋の盲目を扱った喜劇も書いている。いずれのも再版されず、出来栄えの平凡な作品だったのは、父親が学校の校長という教育職にあったからだろうか。ただし、喜劇では自分の名前をアナグラム化したペンネームを用い、なかなか粋なところを見せている。28歳、すなわち1611年にいま問題にしているエンブレム集を出し、二年後に第二集を出している。皮肉なことに、ほとんどのドイツ文学史でロレンハーゲンの名は登場しない。しかし、現在でもその名が伝わっているのは、名声を残すと本人が期待していた詩集の功績ではなく、「余興で書いた」と自ら述べるこの作品のおかげである。

CANDIDO ET BENEVOLO LECTORI.

 

Non minus verum quam tritum est illud Horatij:

Omne tulit punctum qui miscuit vtile du lci.

Vedemus enim plerosque omnes homines quae cumque agunt duabus his rebus metiri, Vtilitate, inqua, et Voluptate: quibus si tertia accedat, Honestas, enim vero iam nihil ad perfectae Virtutis deerit actionem. Ad litterarum quidem studia quod attinet, vt lubenter quidquid ad animum tam scientia imbuendum quam bonis moribus excoledum facit, in rerum Honestarum numero habendum esse fatemur; ita illud, credo, nemo negabit, esse quaedam quae ad Voluptatem magis quam ad vite tam communis qua priuate Vtilitatem accommodata sint. Ex hoc genere sunt qui Poeticam quoque artem esse, censent; vt pote qua, illorum iudicio sinemagna iactura facile possimus carere. Equidem Poetices defensionem hoc loco suscipere animus mihi non est; quum et diuinum hoc studium suo psius clypeo contra omnes calumnias satis superque protegatur, et patronosiam olim inuene uenerit, et etiamnum inueniat non paucos. Sed vt in ceteris fere omnibus rebus, quamuis codenigenere comprehensis, magna est diuersitas: ita in Poematis quoque. Equidem sic sempere exislimaui, ea Poemata quae non tantum syllabarum certis legibus astrictarum venustam concinnitatem praeseferrent, sed etiam penitiorem quandam eruditionem, vitae formandeae aptam, spirarent, magni facienda esse. At quemadmodum in picturis cordati viri non tam ipso pulchrae tabulae aspectu, quam rei ipsius siue historiae quae ibi depicta est, memoria afficiuntur; ita honestus animus non tam metri volubilitate, quam rerum eo adumbratarum pulchritudine capitur.

 

Inter omniavero Poematum genera non infimum sibi locum vindicant eae inuentiones siue animi lusus, qui EMBLEMATA vulgo dicuntur: quibus ills praeterea gratia accedit, quod praeter litteratuam illam Poesin, ab altera quoque veluti Dea Pictura scilicent, non parum ornamenti et cultus accipiant. Ita fit vt et versibus audiendis aures, et, praesertim artificiose sculpta inspicienda imagine, oculi, vtrisque vero animus mirifice recretur atque oblectetur. Sed quemadmodum hodie

Scrbimns indocti doctique Poemstae pasim:

ita pauci semper fuerunt qui in argute inueniendis et apte explicandis his ingeni lusibus excelluerunt. Superiori quidem tempore interprimos Andreas Alciatus, magni nominis. Iurisconsultus, paruo quidem sed docto edito Emblematum libello, magnam laudem consequutus est: quem Sambucus, Hadrianus Iunius et alij sequuti sunt, quamquam dispari passu. Et his quidem omnibus, et si qui alij in hoc choro pedem pasuerunt, suam landem lubenter relinquimus, illud tamensine iactatio ne dicere posse videmur, hoc in genere ei quod iam elaboramus par opus hactenus non prodisse. Figuras enim non in lignum, vt illi sed in aes incisas damus, nec nudas, sed parergis no inuenustis exornatas. Versus pauci sunt; sed apti, perspicui, rotundi. Hoc vero vniuersum opus, beneuole Lector, doctissimo viro D. Gabrieli Rollenhagio, amico nostro singulari, debes: qui quinque Emblematum Centurias quum ex alijs collegit, tum etiam non paucas ex suo ingenio nobis dedit. Earum primam iam in lucem edimus, ceteras, si vitam nobis Deus largiatur, deinde addituri. Interim his fruere: et Auctori a Deo fausta omnia precare.

 

 

 

REVERENDISSIMO ET POTENTISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTIANO GVILIELMO, ARCHIEPISCOPO MAGDEBVRGENSI, Primati Germaniae, Marchioni Brandenburgensi, Borussiae, Stetini, Pomeranorum, Cassubiorum, Henetorum, nec non in Silesia Crosnae et Carnouiae aeque Principi, Domino meo clemetisimo.

 

Dignatione reuerendissime, fama Illustrissime, ditione potentissime, ortu generosissme, indole praestantissime, doctrina literatissime Antistes, quod de rei rusticae Oeconome, vetus commentator putat, operosior (inquiens) est negligentia quam diligentia,ego de homine quouis industrio verum esse aio, cuileusi cessatio ignauia, torpens ocium poena. Mihi, quem a teneris seuera parentis educatio ad bonas literas, et diuturnus omnia Sapientiae viridaria liberrime peruolitandi et suo vsui apta delibandi mos, ardore studiorum, quorum radices Magister eloquentiae Isocrates peramaras, fructus mirae dulcedinis credebat, magis magisq; inflammauit, mihiinquam, cui quod absque arrogate iactantia dixerim,

nullum tempus abiuit iners.

Nihil autem grauibus curis attritum et seueris meditationibus nubilum animum suauius afficit et serenat, quam Tribulium noftrorum (quos olim magno, iam vili nomine Poetasvocant)

Et decus Phoebi et dapibus supremi Grata testudo Iouis, et laborum

Dulce leuamen,

quo ambitioso Elogio, insanientis Sapientie consultus Flaccus, suas carminum delitias dignatur.

Qui ita amoeno ingenio nati sunt homines, quicquid vbique Flosculorum in his Musarum pratis aspectusuaue, sapore gratum, acrimonia praestans, naso (quem sibi solis datum opinantur) sagaci, sedulitatem Apiculae imitatim indagant, seligunt, et suis in loculis, olim bona fide nec sine foenore promendum, reponunt.

Hoc ego pacto, occulto genij impellentis instinctu, ex infinito Picturarm poeticarum, quae EMBLEMATA, Graeci Itali IMPRESE vocant, numero, ea quae neruis, succo, sangui ne et anima sua non destitui deprehendi, in aliquot Centurias digessi, meis inuentionibus locupletaui, et breuissimis symbolis ornaui, singulisque saltem distichis, animo sereno, horis subseciuis, ambulans et interdum stans pede in vno accurate explicui. Nec omnino inuita Minerua, si viris summis Caselio, Grutero, Taubmano judicibus haberi fides debet. Ego illis plus certe credo quam mihi, quam caeteris omnibus, quos, nisi his sacris non leuiter initiati sint, manus violentas abstinere jubeo. Si enim vsquam profecto, hic nimis verum: Ne sutor ultra crepidam. Inueni etiam egregium et solertem chalcographum Crispinum Paslaeum, qui mihi vltro suam operam detulit, et latis ad meam mentem apposite cupreis ea laminis incisa, foras dedit.

Verum enimvero, quoniam apud te,Venerande Praesul,vt commnuis famae sermo fert, suus est virtuti honos et sapientiae; Nos, qui vtriusque candidati esse potius quam haberi aut perhiberi optamus, ad te CHRISTIANE GUILIELME, tanquam ad caelitus ingenijs elegatibus heic loci destinatum Brabeutam, agmine facto concurrimus, guttulis priuati sudoris bonae spei publice tuo nomine litantes.

Habe ergo Tibi heic, ame humili tuo seruo, PRIMAM EMBLEMATUM CENTURIAM, leuidense munusculum: quod si tam iucundum Tibi erit quam legentibus et intelligetibus gratu fore confido, opellam hanca me feliciter collocatam arbitrabor: sin; oleum et operam non vnus mei ordinis, nec primus iam demum perdidi.